پستترين چيزي که شخص به سبب آن، از ايمان خارج شده، به سوي کفر ميرود، آن است که کسي دوستي کند... و لغزشها و خطاهاي او را بشمارد تا اين که روزي، او را به سبب آنها نکوهش نمايد.۱
اين حديث نيز ميتواند ناظر به نوعي کنترل ارزشي باشد (بسيار نزديک به کفر در صورت تجسس) و هم فرهنگسازي براي منع تجسس است (با توجه به اشاعه مطلب به عنوان آموزهاي ديني).
در جاي ديگري، امام صادق عليه السلام، به اين مضمون اشاره دارد. امام عليه السلام از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نقل کرده که فرمود:
اي گروهي که به زبان، اسلام آورده و ايمان به دلش نرسيده مسلمانان را نکوهش نکنيد و درباره عيبهاي آنان، جستجو نکنيد؛ زيرا هر که عيبهاي آنها را جستجو کند، خداوند، عيبهاي او را دنبال ميکند، و هر که خداوند، عيبش را دنبال کند، رسوايش ميکند، گرچه در خانهاش باشد۲.۳
اين حديث، ناظر به نوعي کنترل ارزشي است (اين که بدانيم در صورت تجسس در زندگي ديگران، خودمان هم يقيناً مفتضح خواهيم شد). همچنين به فرهنگسازي براي منع تجسس در امور ديگران نيز اشاره دارد (با توجه به اشاعه مطلب به عنوان آموزهاي ديني).
3 ـ 1 ـ 6 . منع برچسبزني
يکي از راهکارهاي کنترلي، منع برچسبزني در زندگي افراد جامعه و برچسبزدن به آنهاست که در برخي احاديث، به آن اشاره شده است. پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموه است:
و هيچ يک از شما، احدي از خلق خدا را خوار و سبک نشمارد؛ زيرا که نميتواند دوست خداند، کدام يک از آنان است۴.۵
اين حديث، بويژه در جمع با حديث بعد، ميتواند هم ناظر به نوعي کنترل ارزشي و عاطفي باشد؛ با اين تذکر که هر آن، ممکن است به يکي از اولياي خدا، توهين کنيم، با اشاره به آثار سوء توهين به اولياي خدا، و هم فرهنگسازي در منع برچسبزني است (با توجه به اشاعه مطلب به عنوان آموزهاي ديني).
در حديث بالا هم ميتواند ناظر به نوعي کنترل ارزشي يا عاطفي باشد (خروج از ولايت خدا در صورت برچسبزني)، و هم فرهنگسازي در منع برچسبزني است (با توجه به اشاعه مطلب به عنوان
1.۱ .آداب معاشرت از ديدگاه معصومان عليهم السلام، ص ۱۹۸.
2.۱ .الکافي، ج ۲، ص ۳۵۴.
3.۱ .اصول الکافي، ج ۴، ص ۵۷ .
4.۱ .کنز الفوائد، ج ۱، ص ۵۵.
5.۱ .جهاد النفس، وسائل الشيعة، ص ۱۸۷.