ارزیابی نفس بر مبنای حدیث امام باقر(ع)

علی اله‌بداشتی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین درس‌هایی کهامام باقر(ع)به انسان امروز می‌دهد چیست؟ گفت: یکی از ویژگی‌های امام باقر(ع) این است که از طرف مادر و پدر به امامت اتصال دارند، یعنی مادر گرامی‌‍شان از فرزندان امام حسن مجتبی(ع) بوده و از طرف پدر به امام حسین(ع) متصل می‌شوند و از فرزند امام زین‌العابدین(ع) بوده‌اند. از ویژگی‌های امام باقر(ع) که بسیار شهرت دارد، مقام علمی آن حضرت است که زبانزد بوده و از زبان رسول خدا(ص) لقب باقر یعنی شکافنده علوم به آن حضرت اعطا شده است.

مقام علمی

اله‌بداشتی ادامه داد: جابر بن‌یزید جوفی درباره آن حضرت می‌فرماید: علم را آنگونه را که باید می‌شکافد و آنگونه که باید اظهار می‌کند. البته وجه دیگری در باب باقر گفته شده است و در تذکره ابن‌جوزی آمده است که ایشان بسیار اهل سجده بوده و به این جهت گفته شده است، پیشانی آن حضرت به خاطر سجده بسیار شکافته شده بود.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه قم تصریح کرد: یکی از چیزهایی که از اصحاب ایشان نقل شده، این است که جابر بن‌یزید می‌گوید هر وقت می‌خواست ذکری از ایشان کند می‌گفت «وصی الاوصیا و وارث علوم الانبیا» یعنی مقام علمی آن حضرت آن زمان در میان علمای آن عصر چنان برجسته بود که ایشان را وارث اوصیا و وارث علوم انبیا لقب داده‌اند. محمد بن مسلم از اصحاب حضرت می‌گوید: هر مشکلی را از ایشان می‌پرسیدیم برایم حل می‌کرد و به سوالاتم پاسخ می‌داد. در حدود ۳۰ هزار حدیث وجود دارد که از ایشان پرسیده‌اند و از ایشان پاسخ گرفته‌اند.

اله‌بداشتی ادامه داد: یکی دیگر از نکاتی که در خصوص حضرت امام محمدباقر(ع) است مژده‌ای است که پیامبر(ص) به جابر بن‌عبدالله انصاری می‌دهد که ای جابر خداوند به شما عمر طولانی می‌دهد که یکی از فرزندان را به نام باقر(ع) که شکافنده علوم است را ملاقات بکنی و می‌‎فرماید خداوند علم آنچه که در گذشته بوده است و آنچه که از حوادث آینده پیش خواهد آمد، را به حضرت اعطا کرده است و این‌ها بیان‌کننده مقام علمی آن حضرت است.

جنبه معنوی امام محمدباقر(ع)

وی با بیان اینکه از جنبه معنوی امام باقر(ع) مانند سایر ائمه(ع) آنچنان که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم ملقب به هدایت شده است، گفت: این بدان معناست که ایشان وصی ائمه(ع) پیشین بودند. در جهان امروز که انسان به دنبال یک الگویی برای بعد علمی و معنوی می‌گردد، امام باقر(ع) می‌تواند الگوی تمام‌نمای یک انسان کامل باشد که می‌تواند سرمشق حیات امروزی ما قرار بگیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: امام باقر(ع) هم اهل علم، تقوا، اخلاق کریمه و فعالیت بود. امام باقر(ع) بسیار کوشش و کار می‌کرد، چنانکه یک روزی وقتی حضرت در مزرعه کار می‌کرد، شخصی به ایشان می‌گوید که ای پیرمرد در این هوای داغ چرا حرص دنیا می‌زنی؟ که حضرت در جواب می‌فرمایند که من خوشحالم که اگر خدا را در این حال ملاقات کنم، آمرزیده ملاقات کرده‌ام و این نشان می‌دهد که حضرت در همه زمینه‌هایی که یک انسان کامل باید داشته باشد، سرآمد بود.

ارزیابی نفس بر مبنای حدیث امام باقر(ع)

اله‌بداشتی افزود: از جنبه اخلاقی، امام باقر(ع) صاحب ویژگی‌های خاصی بود و برای آنکه ما بتوانیم جنبه اخلاقی آن حضرت را مورد کنکاش قرار دهیم که الگوی اخلاقی برای جامعه ما باشد، لازم است که قدری از وصایا و سفارش‌های آن حضرت را بررسی کنیم. بر اساس یکی از احادیث ایشان می‌توان مبنایی برای ارزیابی نفس ارائه داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: حضرت(ع) در یک حدیثی به جابر می‌فرماید: ای جابر اگر در جمع آنان حاضر شوی تو را نشناسند و اگر غائب شوی از تو تفقد نکنند و اگر مشهور شوی با تو مشورت نشود و اگر سخنی بگویی پذیرفته نشود. تو را به پنچ چیز وصیت می‌کنم؛ اگر به تو ظلم شد تو ستم نکن و این یعنی اگر کسی در حق انسان تجاوزی کرد، انسان هم با ستم به دیگران تلافی بپردازد و ادامه می‌دهند، اگر به تو خیانت شد تو خیانت نکن، اگر تو را تکذیب کردند، غضبناک نشو و اگر مدح شدی، خوشحال نشو و اگر از تو بدگویی شد، بی‌تابی مکن و در باره آن چیزی که درباره تو گفتند تفکر کن، اگر آن سخنان راست بود، بدان که سقوط تو در پیشگاه خدا برای غضب تو به سبب سخن حق، مصیبتی است بزرگتر از چیزی که در چشم مردم داری و اگر آن سخنان خلاف واقع بود به ثوابی رسیده‌ای بدون آن‌که زحمتی کشیده باشی.

وی ادامه داد: این بدان معناست که اگر مردم آنچه درباره تو می گویند راست است که باید خود را اصلاح کنی اگر دروغ است به جای آنکه پریشان خاطر شوی و بروی با ایشان دعوا و مجادله کنی و از خودت با پرخاشگری دفاع کنی، اگر سکوت کنی همین سکوت تو دارای ارج و ثوابی در نزد خداوند برای توست.

اله‌بداشتی در پایان گفت: همچنین پیام دیگر این حدیث گرانقدر این است که اگر از تو مدح کردند، خوشحال نشوی چرا که ممکن است این نعمت خدا به اوست که بدی‌هایش را از مردم پنهان داشته و خوبی‌هایش را در میان مردم آشکار کرده است، اما انسان باید خودش احوال خودش را بررسی کند و اگر دیدی مردم از انسان مدح می‌کنند، باید انسان خود را بر کتاب خدا عرضه بدارد، یعنی اینکه ببیند آیا آنچه قرآن درباره سجایای اخلاقی انسان کامل گفته است، در تو هست که می‌توانی خوشحال و شاکر خدا باشی که تو را به این سجایای اخلاقی مزین کرده است، اما اگر خود را به کتاب خدا عرضه کردی و دیدی که غیر از آن چیزی هستی که کتاب خدا در مورد انسان کامل می‌گوید و در آن صورت جای خوشحالی ندارد از مدح مردم خوشحال باشد، در حالی که اعمال، رفتار و عقاید او منطبق بر کتاب‌الله نیست.