الف . از رونق افتادن «اُصول اربعمئة»
محقّق بحرانى (م 1186ق) در الحدائق الناضرة ، يكى از پيامدهاى رواج كتاب هاى چهارگانه را از رونق افتادن «اُصول أربعمئة» ، و در نتيجه ، از بين رفتن اندك اندك اين اصول مى داند . وى علّت رواج كتاب هاى چهارگانه را ترتيب و تبويب بهتر آنها مى داند:
الظاهر أنّ التلف إنّما عرض لتلك الاُصول أخيرا بالاستغناء عنها بهذه الكتب المتداولة لكونها أحسن منها ترتيبا و أظهر تبويبا. ۱
اين سخن ، درست است ؛ ولى بايد توجّه كرد كه علّت رواج كتاب هاى چهارگانه و كنار رفتن اصول اربعمئة ، تنها تبويب بهتر آن كتاب ها نبوده است ؛ بلكه در كنار آن ، علّت هاى مهم ترى نيز وجود داشته است كه به بعضى از آنها اشاره مى كنيم :
يك . جامعيت بيشتر كتاب هاى چهارگانه ، نسبت به اصول ؛
دو . چيرگىِ شخصيت علمى شيخ طوسى رحمه الله كه سبب ماندگارى تهذيبين و توجّه روزافزون فقيهان بدانها شد ؛
سه . يادكرد احاديث متعارض و حلّ تعارض آنها در دو كتاب شيخ طوسى رحمه الله كه نياز اساسى فقه پژوهان را در ارزيابى احاديث و داورى نهايى درباره آنها برآورده مى ساخت و ... .
ب . «الكافى» ، نخستين گام در گردآورى احاديث
برخى دانشوران ، الكافى را ، در نوع خود نخستين گام در گردآورى احاديث و تبويب آنها دانسته اند:
و كان تبويب الكافى أوّل محاولة من نوعها لجمع الحديث و تبويبه و تنظيم أبواب الفقه و الاُصول. ۲
اين ديدگاه را از جنبه هاى مختلف مى توان بررسى كرد :
1.الحدائق الناضرة، ج ۱، ص ۱۵۵.
2.رياض المسائل، مقدمه آيت اللّه آصفى، ج ۱، ص ۳۰.
