مسئله نسخ در كتاب « الكافي » و ديدگاه كليني - صفحه 46

نَسَخَتْهَا الآيةُ الَّتِى بَعْدَهَا قَوْلُهُ :«فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ».۱
سپس مى افزايد:
يعْنِى الْمُوصَى إِلَيهِ إِنْ خَافَ جَنَفاً مِنَ الْمُوصِى فِيمَا أَوْصَى بِهِ إِلَيهِ مِمَّا لايرْضَى اللَّهُ بِهِ مِنْ خِلافِ الْحَقِّ فَلا إِثْمَ عَلَيهِ أَى عَلَى الْمُوصَى إِلَيهِ أَنْ يبَدِّلَهُ إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى مَا يرْضَى اللَّهُ بِهِ مِنْ سَبِيلِ الْخَيرِ ؛۲اگر موصى اليه ، خوف انحراف مُوصى در وصيتش را داشته باشد، بر او گناهى نيست كه وصيت را به سمت حق و به سوى آنچه كه رضايت الهى در آن است (از قبيل مسير خير) ، تبديل نمايد .
اين روايت به لحاظ ارزيابى، صحيح و قابل قبول است و به لحاظ دلالت نيز مشكلى ندارد ؛ ليكن ممكن است كه دو نكته ، خودنمايى نمايد: يكى اين كه ناسخ و منسوخ متوالى است ؛ دوم اين كه مفسّران شيعه ، ارتباط اين دو آيه را از نوع استثنا ۳ و يا تفريع دانسته اند ۴ و سخنى از نسخ به ميان نياورده اند . برخى از اهل سنّت نيز هرچند سخن از نسخ نموده اند ، امّا به عكس روايت الكافى، آيه دوم را منسوخ دانسته اند . ۵
پاسخ نكته اول اين است كه آيه نجوا ـ كه مورد اتفاق است ـ نيز همين گونه است و اشكالى ندارد. امّا نكته دوم رأى مفسّران شيعه ـ كه برخاسته از خود قرآن است ـ ، خود گواه بر اين است كه در لسان روايات ، از استثنا نيز تعبير به نسخ شده است ؛ چنان كه گاهى از تخصيص نيز به نسخ تعبير شده است ؛ امّا نسخ آيه دوم ، دليلى ندارد.

1.سوره بقره ، آيه ۱۸۲ .

2.ر. ك : الكافى ، ج ۷، ص ۲۱ .

3.ر.ك : تفسير نمونه، ج ۱، ص ۶۶۷.

4.ر.ك : مجمع البيان، ج ۱، ص ۴۸۵ ؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج ۱، ص ۴۳۹.

5.ر.ك : مفاتيح الغيب، ج ۲، ص ۲۳۸.

صفحه از 72