دوم ، آينده مبهم كوشش هاى شهروندان ترديدگر
كلينى چون عمل آگاهانه و باورمندانه و روشن بينانه را در فعاليت هاى شهروندان عاقل و سالم در آرمان شهر دينى ، پذيرفته شده مى داند، آينده كارهاى شهروندان مردّد ـ را كه از روى آگاهى و باور و روشن بينىِ واقعى صورت نگرفته ـ ، مردود دانسته ۱ و پذيرفتن آن را به خداوند ، حاكم مطلق آرمان شهر ، وانهاده است . ۲
سوم ، حركت در سطح
سومين ويژگى شهروندان سالم و عاقل ولى ترديدگر ، آن است كه حركت هاى ايشان ، هيچ گاه از سطح پديده ها فراتر نرفته ، به ژرفاها نمى رسند و به همين دليل ، به محض رسيدن به نخستين موانع ، از ادامه حركت باز مى مانند . كلينى براى اثبات به اين مدّعا ، به اين آيه قرآن استناد مى كند كه :
«وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ» . ۳
چهارم ، پيشروى ها و پسروى هاى سريع در حوزه هاى فكرى
كلينى با نقل حديثى نشان مى دهد كه شهروندان سالم عاقل ترديدگر ، ورود و خروج هاى فكرى سريع دارند و همان گونه كه بدون آگاهى و باورمندى و روشن بينى ، وارد فعاليت ها مى شوند ، بدون آگاهى و باورمندى و روشن بينى نيز از آنها بيرون مى آيند. ۴
1.همان جا : «فصارت الشهادة مقبولة لعلّة العلم بالشهادة و لولا العلم بالشهادة لم تكن الشهادة مقبولة» .
2.همان جا : «والأمر فى الشاكّ المؤدّى بغير علم و بصيرة إلى اللّه ... إن شاء تطوّل عليه فقبل عنه و إن شاء ردّ عليه» .
3.همان جا : «لأنّ الشرط عليه من اللّه أن يؤدّى المفروض بعلم و بصيرة و يقين» .
4.سوره حج ، آيه ۱۲ : «وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيَا وَ الْأَخِرَةَ ذَ لِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ» .
