عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار(ع)

این کتاب در ردّ باب امامت كتاب تحفۀ اثنا عشريۀ عبدالعزيز دهلوى - كه در ردّ عقايد شيعه نوشته شده - مى‌باشد.

در اوائل سده سيزدهم هجرى عالم سنّى مولوى عبد العزيز الدهلوى كتابى به نام «التحفة الاثنا عشرية فى الردّ على الإمامية الإثنى عشرية» به زبان فارسى تأليف کرد و در آن اعتقادات شيعه در زمينه توحيد، نبوّت، معاد و مخصوصا امامت را با دلايل غير علمى و خلاف واقع مورد نقد قرار داد.

دهلوی بر این باور بود که دلیل شیعه بر امامت ائمه(ع) منحصر در شش آیه و دوازده حدیث نبوی می باشد.

میرحامد حسین هندی(د ۱۳۵۶ق) پاسخ خود را متوجه آیات و روایات مورد نظر عبدالعزیز دهلوی که در بخشی از تحفه اثناعشریه خود دلالت و سند آن ها را ضعیف دانسته بود ساخت و به همین جهت کتاب خود، عبقات الانوار را در دو منهج تنظیم و تألیف کرد.

وی در منهج اول به بحث و بررسی و اثبات دلالت آیات قرآن بر امامت پرداخت: ۱. إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ (مائده:۵۵)؛ ۲. إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً (احزاب: ۳۳)؛ ۳. قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏ (شوری: ۲۳)؛ ۴. فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ (آل عمران:۶۱)؛ ۵. إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (رعد: ۷) ؛ ۶. وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ (واقعه: ۱۰-۱۱).

سپس منهج دوم را به بحث سند و دلالت احادیث دوازده گانه درباره امامت ائمه(ع) و پاسخ به اعتراضات و شبهات اختصاص داد:

۱. بررسی حدیث غدیر؛

۲. بررسی حدیث تشبیه (تشبه امیر المومنین به پیامبران اولوالعزم)؛

۳. بررسی حدیث منزلت؛

۴. بررسی حدیث نور (کنت انا و علی بن ابی طالب نورا بین یدی الله عزوجل...)؛

۵. بررسی حدیث ولایت؛

اما اجل مهلت نداد تا کتاب را تکمیل کند و احادیث دیگررا پسرش، سید ناصر حسین (احادیث ۱-۴) و نوه اش سید محمد سعید (احادیث ۵ و ۶) به همان اسلوب میر حامد حسین تتمیم کردند:

۱. بررسی حدیث طیر؛

۲. بررسی حدیث باب علم پیامبر؛

۳. بررسی حدیث ثقلین؛

۴. بررسی حدیث سفینة؛

۵. برسی حدیث مناصبة (من ناصب علیا الخلافة فهو کافر) (به زبان عربی)؛

۶. بررسی حدیث خیبر (به زبان عربی).

شیوۀ نگارش

میرحامد حسین - که کتاب را به فارسی نوشته است - در نگارش کتاب ابتدا، مطلب مورد ادعای صاحب تحفه اثناعشریه را به همراه مستندات او دقیق و کامل نقل می کند، آن گاه به پاسخ و رد آن می پردازد که در این رد و پاسخ، نخست سند حدیث مورد بحث را بررسی می کند و آن گاه به اثبات تواتر و قطعی الصدور بودن، تنها از طریق اهل سنت و کتاب ها و مدارک معتبر آنان می پردازد و در این مورد، اسامی راویان آن حدیث را از قرن دوم تا قرن سیزدهم (عصر خود) براساس قرن و با ذکر تاریخ وفاتشان بیان و سپس حدیث مورد روایت آن راوی را ذکر می نماید و بعد به معرفی راوی، اعم از صحابی، تابعی، عالم و مؤلف می پردازد و نظریات صاحبان تراجم و شرح حال نگاران را در خصوص او بیان و حتی بعضی از کتاب ها، مانند مسند احمد، الامامة والسیاسه ابن قتیبه را نیز معرفی می کند. آن گاه متن حدیث و چگونگی دلالت آن را بر وفق نظر شیعه تحلیل می کند و در پایان به یکایک شبهات و اعتراضات عامه پاسخ می دهد.

ایشان پس از نقل مطالب یا حدیث، نشانی دقیق مصدر را، حتی باب و فصل و صفحه را می نگارد.

این روش نگارش میرحامد حسین در عبقات الانوار را فرزندان و نوه او، که بعضی از مجلدات عبقات الانوار را کامل کردند پی گرفتند.

نامه های علما به میر حامد حسین

پس از انتشار کتاب عبقات الانوار در کشورهای اسلامی، میرحامد حسین مورد تقدیر علمای دین واقع شد و برای او نامه های تقدیر و تشکر ارسال داشتند که تعدادی از آن ها با عنوان «سواطع الانوار فی تقریظات عبقات الانوار» به کوشش سید مظفر حسن در ۵۶ صفحه در لکهنو در سال ۱۳۰۴ق منتشر شد و سپس در سال ۱۳۲۳ با افزودگی هایی به همت مولوی سید مظفر حسین در ۱۲۴ صفحه به چاپ رسید.

ترجمه ها

از ترجمه های عبقات به عربی می توان «نفحات الازهار فى خلاصه عبقات الانوار» سيد على حسينى ميلانى را نام برد که بارها ترجمه و چاپ (انتشارات مهر، ۱۴۱۴ ق، قم) شده است. ترجمه بخشهای مختلف آن به قلم آقایان حسن افتخارزاده، محمدباقر محبوب القلوب، مرتضی نادری و ... چاپ شده است.

چاپهای عبقات

عبقات به صورت کامل چاپ نشده، اما برخی از مجلدات آن را بنياد بعثت تهران؛ نیز چاپ كتابخانه عمومى امام امير المؤمنين(ع)، ۱۳۶۶ش، اصفهان در ۲۳ جلد و ... چاپ کرده اند.

منابع:سیات الاثرwww.al-athar.irمقاله آقای محمدرضا حسینی؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی