مناظره های امام رضا(ع)

دویست سال از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله گذشته بود و در این مدت طولانی، جهان اسلام با اندیشه های مختلف غیراسلامی آشنا شده بود. گسترش مرزهای جغرافیایی از یک سو، و آمدو شد عالمان و بازرگانان ادیان و مذاهب بلاد دیگر به شهرهای مسلمانان سبب شده بود تا شبهات متعددی در مقابل اندیشمندان مسلمان بروز کند. از سوی دیگر اندیشه مکتب اهل بیت با ولایت عهدی امام رضا(ع) بیش از هر زمان دیگر رسانه ای شده بود و شبهات و سؤالات از شیعه بسیار علنی گردیده بود. دستگاه خلافت عباسی نیز با تشویق مترجمان به برگردان سازی کتب غیرعربی به عربی، نهضت ترجمه را راه اندازی کرده بود. این امور، سبب شد تا شبهات اعتقادی افزایش یابد و از این رو مراجعات دانشمندان شیعی و غیرشیعی در مسائل اعتقادی به امام فزونی یابد.

بسیاری از این بحث ها به صورت مناظره ای دوجانبه بین امام و دانشمندان و یا طرفداران مذاهب و ادیان مختلف درمی آمد. بیشتر مناظرات امام رضا(ع) در مسئله توحید وسپس امامت است. در میان جلسات مناظره امام، دو جلسه بسیار تابناک تر از دیگران می نماید. نخست: بحثی طولانی با مأمون درباره پیامبران و عصمت آنهاست. این جلسه را خلیفه با این جمله آغاز می كند: یا ابْنَ رَسُولِ اللَّه! آیا تو بر این باوری که تمام انبیاء معصوم هستند؟ و وقتی پاسخ مثبت امام را می شنود، می پرسد: پس معنای این آیه چیست: (وَ عَصى  آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى ؛ و آدم پروردگارش را نافرمانى كرد؟)[۱]

زیبایی این جلسه آن است كه امام تنها با استناد به آیات قرآن به او پاسخ می دهد. این مناظره صریح، دوجانبه و طولانی است و در پایان مأمون نمی تواند اعجاب خود را مخفی كند. از این رو می گوید: ای ابوالحسن! به خدا سوگند که علم صحیح را تنها در نزد اهل بیت می توان یافت و تمام علوم پدرانت امروزه در نزد توست. خدا تو را پاداش نیک عنایت فرماید. در بین جلسه نیز مأمون بارها به زبان این سخن را جاری می كند: «أَشْهَدُ أَنَّک ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ حَقّا؛ شهادت می دهم که تو حقیقتاً فرزند رسول خدایی».

دومین جلسه مشهور امام رضا(ع)، جلسه مناظره بزرگان و اندیشمندان ادیان گوناگون با آن حضرت در دربار مأمون و در حضور وی بوده است. این جلسه طولانی كه به دعوت و در خواست خلیفه سامان یافته بود با بزرگان نصارا (جاثلیق)، یهود (رأس الجالوت)، صابئین (ستاره پرستان)، زرتشت، رومیان و جمعی از متكلمان بوده است. امام تنها با استناد به كتابهای خود ایشان نظیر انجیل و تورات با ایشان بحث و آنان را مجاب کرد.[۲]