خدا! علمت را فاسد کردي و کارت را ضعيف ساختي؛ من فکر مي‌کردم تو، داناترينِ مسلمانان هستي. امام رضا( فرمود: چطور؟! نصراني گفت: از سخن تو [متعجبم] که مي‌گويي عيساي شما کم‌روزه و کم‌نماز بود، درحالي که عيسي( حتي يک روز، افطار نکرد، و يک شب هم نخوابيد، و در طول دوران روزه‌دار و هر شب، شب‌زنده‌دار بود. امام رضا( فرمود: براي چه کسي روزه مي‌گرفت و نماز مي‌خواند؟! زبان نصراني بسته شد و سخنش قطع شد ( الاحتجاج: ج2 ص422).
3. مشخص کردن محل نزاع
طرفين مناظره بايد در ابتدا، چارچوب بحث و محل نزاع را مشخص، و بحث را در چارچوب معين، هدايت کنند، تا آسان‌تر به نتيجه مطلوب برسند.
4ـ واژه‌شناسي بحث:
از آنجا که برخي واژهها، مبهم، داراي اشتراک لفظي و معاني متعدد هستند، بر طرفين مناظره فرض است که در ابتداي بحث، منظور خود را از اينگونه واژهها مشخص نمايند.
5ـ منظم بحث‌کردن:
پيمودن بحث به صورت قدم به قدم، و از مقدمات ساده شروع کردن تا رسيدن به نتيجه مطلوب، از فنون ضروري مناظره است.
آفات جدال و احتجاج
به‌طورکلي، رعايت نکردن آداب، شرايط و فنون مناظره، جزو آفات است؛ رمز اصلي موفقيت در جدال و گفت‌وگو، رعايت موارد فوق و تلاش براي رهايي از آفت‌هاست. علاوه بر آن، موارد ذيل نيز، ميتوان نام برد:
1. جهالت و ناداني
از مهم‌ترين آفات مجادله بوده و ريشه بسياري از رذايل در آن نهفته است. قرآن کريم، انسان‌ها را از دنبال‌کردن چيزي که به آن علم و آگاهي ندارند، منع کرده است:
ولا تقف ما ليس لک به علم ... ?غافر: آيات41ـ43) (
اميرالمؤمنين، امام علي عليه السلام نيز در روايتي فرموده است:
اگر بندگان وقتي چيزي را نمي‌دانستند [از اظهارنظر] باز مي‌ايستادند، گمراه و کافر نمي‌شدند (ميزان الحکمة: ج۲ ص۸۶۸).
همچنين حضرت( در جاي ديگر مي‌فرمايند:
اگر نادان سکوت کند، مردم اختلاف نخواهند کرد (بحاراالانوار: ج۷۸ ص۸۱).
