جعفري، واکنشي را مطرح ميکنيم که پيشوايمان امام صادق عليه السلام در اين موقعيت براي مؤمن سزاوار دانستهاند؛ که عبارت است از: «لا يتحامل للأصدقاء».
قبل از ورود در بحث، لازم به ذکر است که در اين فقره از روايت، حرف اضافه فعل به همراه مجرور خود حذف شده است که آن، تحامل علي نفسه ، به معناي به زحمت و مشقت انداختن خود، ميباشد ( الصحاح: ج4 ص1678). پس، «المؤمن لايتحامل علينفسه للأصدقاء» ، يعني مؤمن به خاطر دوستان، خود را به زحمت نمياندازد.
علامه مجلسي( با آوردن تعدادي از مصاديق اين واکنش، به توضيح عبارت مورد نظر پرداخته است. وي اينچنين مينويسد:
اول: مؤمن به خاطر دوستان خود، به مردم ظلم نميکند. مثلا دوست مؤمن از او
ميخواهد که در حق ديگري ظلم روا دارد؛ نيروي ايمان در وجود مؤمن به او اجازه برآوردن اين خواسته را نميدهد.
دوم: فرد با ايمان، به خاطر دوستان خود، سختياي را که يا به ضرر خودش است يا به ضرر آنها و در برخي مواقع، متوجه هر دويشان ميشود، تحمل نميکند. شهادت دادن به دروغ و يا کتمان شهادت به خاطر دوست، شايد در ابتدا نتيجه خوبي داشته باشد که آن، رهايي دوست از آن گرفتاري است، اما زيان اين واکنش و رفتار، متحمل هر دوي آنها ميشود. وجهه هر دوي آنها در جامعه خراب ميشود و ديگر کسي به آنها اعتماد نميکند. حتي در برخي از مواقع دوست مؤمن از او ميخواهد که به خاطرش کار حرامي را متقبل شود. واضح است که مؤمن به خاطر خودش هم که شده، اين درخواست را اجابت
نميکند.
سوم: مؤمن، خود را به خاطر دوستان، به انجام اموري وادار نميکند که امکان خروج از آن وجود نداشته باشد. اجابت کردن برخي از درخواستها، انسان را به گونه اي گرفتار ميکند که رهايي از آن، تنها به لطف خدا امکان پذير است. به اصطلاح، مؤمن، در اين موارد خود را به چاه نمياندازد؛ چاهي که امکان دارد آنقدر عميق باشد که بيرون آمدن از آن مستلزم گذران زماني طولاني و تحمل سختي فراواني است و اين نيروي ايمان است که چشم و دل مؤمن را به عواقب کارهايي که ميخواهد انجام دهد، روشن ميکند (بحارالانوار: ج64 ص269).
پيشوايان ما در سخنان گهربار خويش، اين عبارت را به خوبي تبيين کردهاند. امام علي عليه السلام ميفرمايد:
المؤمن ... وَ لايأْثَمُ فِيمَنْ يحِب.مؤمن در راه آن که دوستش دارد، دست به گناه نميزند ( الأمالي شيخ طوسي: ص۵۸۰؛ نهج البلاغه: خطبه ۱۹۳).