شهادت بیش از 50 تن در عاشورا با حمله نخست

به نظر می رسد کتاب الفتوح ابن اعثم، نخستین منبعی است که به شهادت حدود پنجاه تن از اصحاب امام حسین(ع) در حملۀ سپاه کوفه اشاره کرده است که پس از بیان نخستین حمله (تیراندازی سپاه کوفه) به یاران امام(ع) می نویسد: «سپس ساعتی از روز را در یک حمله، با هم جنگیدند تا آن که بیش از پنجاه تن از یاران حسین(ع) کشته شدند».[۱]

تأمل در گزارش ابن اعثم، نشان می دهد که مقصود، این است که کشته شدن حدود پنجاه تن از اصحاب امام(ع)، در اَثنای جنگ و در بخشی از روز عاشورا اتّفاق افتاده است، نه آن که آنها در حملۀ اوّل، کشته شده باشند؛ امّا دیگران بدون توجه به مفهوم دقیق کلام ابن اعثم، این ماجرا را به گونه ای دیگر برداشت کرده و آن را در حملۀ نخست پنداشته اند و در ادامۀ این نوع گزارش ها، ابن شهر آشوب نیز نام ۲۸ تن را به عنوان شهدای حملۀ اوّل، مطرح کرده است، که ظاهراً صحیح نیست؛ زیرا:

اولاً، در منابع کهن، سخنی از شهدای حملۀ اوّل، بدین گونه دیده نمی شود.

ثانیاً، منابع قابل استناد، مانند الإرشاد مفید و تاریخ الطبری، تنها تیراندازی گروهیِ دشمن را به عنوان «حملۀ اوّل» گزارش کرده اند و به شهید شدن کسی در این حمله اشاره ای ندارند؛ بلکه در ادامۀ گزارش خود، پیروزی های یاران امام(ع) در حملۀ تن به تن را گزارش کرده اند که موجب می شود سپاه دشمن، این گونه مبارزه (تن به تن) را متوقّف کند و به صورت جمعی بر سپاه امام(ع) حمله ور شوند.

ثالثاً، نکتۀ مهم، این که طبق برخی از همین گزارش ها، سپاهیان امام(ع) ۷۲ نفر بوده اند. بنا بر این، اگر پنجاه تن آنها در اثر تیربارانِ حملۀ اوّلْ شهید شده باشند، افراد باقی مانده، آن اندازه نیستند که قابل آرایش نظامی باشند، و چگونه این گروه اندک می توانست تا عصر عاشورا مقاومت نماید؟ وانگهی، اگر سپاه دشمن می توانست در اثر تیرباران، در یک لحظه و در یک حمله، پنجاه تن از یاران امام(ع) را از بین ببرد، قطعاً می توانست با ادامۀ تیرباران، در مدتی کوتاه، جنگ را به سرانجام برسانَد و دیگر به جنگ تن به تن یا حملۀ گروهی، نیازی نبود.

بر این اساس، آنچه در بارۀ شهدای حملۀ اوّل، خصوصاً در المناقب ابن شهرآشوب آمده، ظاهراً قابل قبول نیست.[۲]