واژه «عقل» در احاديث و روايات ، معانى گوناگونى دارد كه محدّثان نيز بدان اعتراف دارند . كسى كه مى خواهد نقصان عقل زنان را معنا كند ، بايد بر همه آن كاربردها واقف بوده ، شواهد روشنى بر يكى از آن معانى بيابد . اينك براى توجه دادن به اهميت اين مسئله ، تفسيرها و كاربردهاى «عقل» در احاديث ، به اختصار بررسى مى شود :
شيخ حُرّ عاملى فرموده است :
عقل در كلام دانشمندان و حكما ، معانى گوناگونى دارد ، و در احاديث و روايات ، به سه معنا به كار رفته است :
1 . نيروى درك خير و شر و تمييز آنها از يكديگر ، و اين مناط و ملاك تكليف است .
2 . ملكه اى درونى كه انسان را به گزينش خوبى ها و رها كردن بدى ها فرا مى خواند .
3 . تعقل و دانش ، و بدين سبب است كه مى بينيم در روايات ، عقل در برابر جهل و نادانى به كار رفته است . ۱
علامه مجلسى نيز فرموده است :
اخبارى كه در ابواب «عقل و جهل» رسيده ، يا به معناى نيروى درك خير و شر است و يا به معناى ملكه اى درونى كه انسان را به انتخاب خوبى ها و ترك بدى ها دعوت مى كند . البته در معناى دوم ، روايات بيشترى وجود دارد ، و برخى روايات ، احتمال معناى ديگر هم دارد ؛ همان طور كه در بعضى از آنها عقل ، به معناى دانش آمده است . ۲
با جست وجو در اخبار منسوب به امامان معصوم ، به دست آورديم كه خداوند در هر يك از انسان هاى مكلف ، نيروى درك نفع و ضرر آنها را آفريده است ؛ گرچه اين نيرو در ميان آنها متفاوت است . . . و اين نيرو به ميزان دانش و رفتار انسان ها
1.وسائل الشيعة ، ج ۱۵ ، ص ۲۰۸ .
2.بحار الأنوار ، ج ۱ ، ص۱۰۱ .
