احاديث ما ، شأن نزول دارند و در محيطى صادر شده اند كه اقوال و نظريات فقيهان بزرگ اهل سنّت ، حاكم بوده است . ناظر به اين فتاوا ، اهل بيت عليهم السلام سخن گفته اند . سخنان آنان ، يا در رد نظريه اى است و يا در اثبات آن . بنابراين ، بايد جوّ مسئله فقهيه را به دست آورد ، تا فهميد مقصود از روايت چيست . ۱
شهيد سيّد محمدباقر صدر ، يكى از آفت هاى اجتهاد در نصوص دينى را «تجريد الدليل الشرعى من ظروفه و شروطه» ۲ دانسته و آن را در دو قسمت توضيح داده ، و در بخشى فرموده است :
اگر امرى در عهد تشريع جايز دانسته شد ، پژوهشگر بايد تمام آنچه را در اين تجويز مى توانسته دخالت داشته باشد ، منظور كند ؛ وگرنه تعميم حكم با منظورنكردن شرايط خارجىِ آن زمان ، امرى خطا خواهد بود . ۳
علامه سيد جعفر مرتضى عاملى ، ضرورت آگاهى از تاريخ صدور حديث و فوايد آن در مطالعات فقهى را چنين باز گفته است :
شما از نقش تسلط بر تاريخ و دانستن وقايع تاريخى در فهم احاديث و نصوص دينى غافل نباشيد . تمام حوادث ، در بستر تاريخى خود شكل مى گيرند . انسان با زمان ، رابطه متقابل تأثير و تأثر دارد . ۴ بنابراين ، درك درست بسيارى از نصوص ، نيازمند آگاهى كامل از زمان ، مكان و شرايطى است كه در آنْ صادر شده است . محيط و عكس العمل آن در مقابل نصوص صادره شده را بايد بشناسيم . شناخت اين موارد ، ما را در فهم حدود ، قيود و درك اشارات و لطايف آن يارى مى كند . در كتاب السوق فى ظل الدولة الاسلامية نگاهى چنين داشتيم . . . . اين كتاب ، با حجم اندك خود ، مى تواند نمايانگر ميزان تأثير شناخت واقعيات خارجى در شناخت طبيعت نصوص صادر شده و اهداف آنها باشد ، و به خوبى مى رساند كه اين شناخت ، فضاى گسترده اى را براى فهم بهتر
1.مجله حوزه ، شماره ۴۴ ـ ۴۳ ، ص ۱۴۵ .
2.صدر ، سيد محمدباقر ، اقتصادنا ، ص ۴۰۴ .
3.همان ، ص ۴۱۲ .
4.مجله آينه پژوهش ، شماره ۵ ، ص ۶۴ .
