و همواره اختلاف نظر هست؛ گو اين كه اين روزها ، تمايل روزافزونى به سمت كسانى است كه گرايش هاى خداباورانه دارند. پس نه تنها در مورد علوم طبيعى ، كه به مراتب در مورد علوم انسانى ، نگرش به وحى بسيار مهم است.
سؤالى اين جا وجود دارد. ممكن است كسى بگويد كه شايد توقع ما از علم ، بيش از اندازه ظرفيت آن است؛ به اين معنا كه بايد اين مقدار از علم توقع داشته باشيم كه پديده هاى اين جهانى را منقطع از قبل و بعد توضيح بدهد و در صلاحيت اين علم نيست كه در مورد مبدأ و معاد توضيح بدهد و پديده ها را مرتبط با آن ها بسنجد و بايد مبدأ و معاد را به متافيزيك واگذار كنيم .
متوجه هستم. من اين مسأله را در آن كتابم ، از علم سكولار تا علم دينى پاسخ داده ام و در جواب نقد آن فيلسوف هم ، عين همين را گفتم. سخن من اين است كه اگر كسى گفت من فقط اين آزمايش را انجام مى دهم و تا اين حد پيش مى روم ، يعنى اگر خواست اين جا توقف بكند ، بكند؛ ولى او نمى تواند ادعاى اين جهانى داشته باشد ، يعنى نمى تواند بگويد من درباره همه چيز صحبت مى كنم . او فقط مى تواند بگويد من در اين حوزه خاص آزمايش كرده ام و اين نتيجه را گرفته ام . مشكل علم اين است كه همواره تعميم مى دهد و هيچ كس را پيدا نمى كنيد كه تعميم ندهد و البته در مقام عمل اين تح پذير نيست.
در مقام نظر ، كسى مى تواند بگويد من آزمايش كردم و ديدم وقتى اين سيم را حرارت مى دهم ، طولش زياد مى شود. بنابراين ، يك قانون وضع مى كنم كه طول اين سيمى كه من درست كردم ، با حرارت زياد مى شود. مى تواند اين قانون را در مورد سيم خودش ، يا سيم هاى ديگرى مثل آن بگويد ، ولى نمى تواند بگويد كليه چيزهايى كه حرارت مى دهيد ، طولش زياد مى شود. خوب مى دانيد در مورد آب استنثنايى وجود دارد. وقتى چيزى را گرم بكنيد ، حجمش زياد مى شود ، ولى اين در مورد آب درست نيست و از اين استثنائات زياد داريد .
من حرفم اين است. اگر كسى در يك جايى توقف كند و فقط در مورد آن قضيه حرف بزند ، اشكال ندارد؛ ولى پيشرفت علم ، همواره به خاطر اين تعميم ها بوده ، يعنى اگر اين تعميم ها نبود ، اصلاً علم متوقف مى شد . وقتى قرار است تعميم باشد ، پس شما از علم خاص (علم ويژه) تجاوز مى كنيد و سراغ مفروضاتى مى رويد كه از خود علم گرفته نشده است. اگر كسى بگويد من اين آزمايش را در فيزيك مى كنم و به همين حد كفايت مى نمايم ، من اصلاً شماتتش
