ب) عبادت و تقوا

ابن أبي حاتم، در سايه تعليمات پدرى دانش دوست و متقى، تربيت شد. کسى که روح دانش وتقوا را در او زنده کرد و با تشويق او، حفظ قرآن را از فضل بن شاذان نيشابورى فراگرفت و پس از آن بود که اذن يافت تا به فراگيرى حديث بپردازد (هتفسير ومفسران: ج 2 ص 179). ابن أبي حاتم را حافظ، ناقد، شيخ الاسلام و ثقة خوانده اند (طبقات الحفاظ: ص 346 ر782). از فضائل اخلاقى و معنوى و زهد و پارسايى او بسيار ياد کرده اند (البداية والنهاية: ج 11 ص 191).
پدرش، درباره او گفته که در عبادت، کسى را برتر از او نديده و حتّى گناهى از او سر نزده است (تذکرة الحفاظ: ج 3 ص 829 - 830). أبو عبداللَّه قزوينى، درباره او مى گويد: وقتى در نماز به ابن أبي حاتم اقتدا کردى، روح خود را به او تسليم کن تا به هر کجا مى خواهد، ببرد (سير علام النبلاء: ج 13 ص 266). او، در اوان جوانى به همراه پدر، به زيارت خانه خدا مشرّف مى شود و در اين باره مى نويسد:
در سال 255 ق، پيش از رسيدن به سن بلوغ، به همراه پدرم روانه خانه خدا شديم. هنگام رسيدن به ذوالحليفه محتلم شدم. پدرم خرسند گرديد که موفق به گزاردن حجة الاسلام گرديدم (همان: ص 263 ).

ج) سفرهاى علمى

ابن أبي حاتم، در همان سفر اول به مکه مکرمه از محمّد بن عبدالرحمان مقرى ء بهره مند شد. او بسان بيشتر عالمان آن روزگار در راه کسب دانش دين، به شهرهاى زيادى سفر کرد و از اساتيد زيادى در مکه، مدينه، بغداد، دمشق، مصر، بيت المقدس، اصفهان و... بهره برد. در سال هاى 260 و 288 ق در مکه بوده است، در سال 262 ق رهسپار مصر و شام گرديد، و چند ماه در مصر اقامت گزيد، و از عالمان و محدثان آن ديار، فقه و حديث فرا گرفت. آن‌گاه در سال 264 ق عازم اصفهان شد ( ابن أبي حاتم الرازى و اثره فى علوم الحديث: ص 65 - 70).
هر چند معلوم نيست وى در چه زمانى به رى بازگشته است، اما وفات او مسلّماً در اين شهر بوده است (دائرة المعارف بزرگ اسلامى: ج 2 ص 638). برخى از اين سفرها را، در کتب خويش، بيان داشته و اساتيدش را در کتاب الجرح و التعديل توثيق کرده است.
ابن حجر عسقلانى مى نويسد:
از قرائن و نشانه ها برمى آيد که وى در عراقِ آن روزگار، از شهرت علمى بسزايى برخوردار بوده است ( لسان الميزان: ج 1 ص 265 «به نقل از دائرة المعارف بزرگ اسلامي: ج 2 ص 637»).

د) اساتيد و شاگردان

پدر أبوزرعه و فضل بن شاذان، از مهم ترين اساتيد وى در حديث، اخلاق و قرآن بوده اند. صالح بن أحمد بن حنبل نيز، در سمت اساتيد معروف او در حديث به شمار مى آيد (طبقات الحنابله: ج 2 ص