وجوب تهجّد بر پیامبر خاتم(ص)

نقش شب زنده داری در نزدیک سازی جان به ساحت قُرب ربوبی، و ضرورت بهره گیری پیشوایان بزرگ از این عنصر معنوی، تا آنجاست که خداوند سبحان، بارها، و با تعبیرهای گوناگون[۱]پیامبر خاتم(ص) را به تهجّد، امر فرموده است، از جمله خطاب به ایشان می فرماید:

(وَ مِنَ ٱلَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ  نَافِلَةً لَّكَ عَسَىٰ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا.[۲]

و پاسى از شب را [از خواب برخيز، و] قرآن [و نماز] بخوان! اين يک وظيفۀ اضافى براى توست. اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خور ستايش برانگيزد!)

شیخ صدوق در تبیین این آیه آورده است:

فصارت صلاة اللیل فریضة علی رسول الله(ص)، لقول الله عزوجل: «فتهجّد» و هی لغیره سنة و نافلة.[۳]

در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده که نافلۀ شب بر پیامبر(ص) واجب بوده است.[۴]از این رو برخی از فقها، این حکم را ضمن خصائص پیامبر(ص) ذکر کرده اند.[۵]

حکمت لزوم شب زنده داری بر پیامبر(ص) در آیۀ دیگری خطاب به ایشان چنین بیان شده است:

(قُمِ ٱلَّيْلَ إِلَّا قَلِيلاً * نِّصْفَهُ أَوِ ٱنقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً * أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ ٱلْقُرْءَانَ تَرْتِيلاً * إِنَّا سَنُلْقِى عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً.[۶]

شب را جز اندکی [برای نماز و عبادت] برخیز، نیمی از شب یا اندکی از آن بکاه، نیمی از آن یا اندکی از نیمه بکاه، یا بر آن [نیمه] بیفزای و قرآن را شمرده شمرده بخوان، همانا ما به زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد).

این سخن، بدین معناست که شب زنده داری به قدری در افزایش ظرفیت روحی و تقویت بنیۀ معنوی انسان مؤثر است که در بالاترین مراتب می تواند سنگین ترین پیام های الهی را در خصوص هدایت انسان از منبع وحی دریافت نماید، البته این مرتبه، به پیامبر خاتم اختصاص دارد.

باری، شب زنده داری، یکی از ویژگی های برجستۀ پیامبر(ص) و خاندان ایشان است[۷]، امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید:

کانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقولُ: إنّا أهلُ بَیتٍ اُمِرنا أن نُطعِمَ الطَّعامَ، وَنُؤَدِّیَ فِی النّاسِ البائِنَةَ، و نُصَلِّیَ إذا نامَ النّاسُ.[۸]

علی علیه السلام پیوسته می فرمود: «ما خاندانی هستیم که فرمان یافته ایم خوراک اطعام کنیم و به دیگران صله دهیم و هنگامی که مردم خفته اند، نماز بگزاریم».

همۀ انسان های شایسته در امّت های پیشین نیز اهل تهجّد و شب زنده داری بوده اند، چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده:

عَلَیکُم بِصَلاةِ اللَّیلِ؛ فَإِنَّها سُنَّةُ نَبِیِّکُم، ودَأبُ الصّالِحینَ قَبلَکُم، ومَطرَدَةُ الدّاءِ عَنِ أجسادِکُم.[۹]

در پی نماز شب باشید که آن، سنّت پیامبر شماست و شیوۀ صالحانِ پیش از شما و دورکنندۀ درد و بیماری از بدنتان.

همچنین شب زنده داری، از ویژگی های یاران امام عصر علیه السلام نیز شمرده شده است.[۱۰]