راز مصونیت مطلق

ملکۀ عصمت، پس از مدّتى تلاش و تقویت اراده و گذر از مرتبۀ تقوا و وصول به مرتبۀ «یقین» حاصل می شود و پیش از آن وجود ندارد، اما چگونه است که معصومان(ع)، پیش از سنّ بلوغ هم معصوم بوده اند؟

پاسخ این اشکال در روایات اسلامى ذکر گردیده که خلاصۀ آن، چنین است: حسن انتخاب انسان در نظام آفرینش، در حیات مادّى و معنوى او و حتّى در دوران هاى پیش از شروع عملش، مؤثّر است. به تعبیر علمى، کردار انسان و حسن انتخاب او، هر چند از نظر زمان، مؤخّر از زمان عصمت باشد، ولى به نحو شرط متأخّر، در عصمت او مؤثّر است. به عبارت دیگر، وقتى خداوند مى داند که فردى در آیندۀ زندگى، چه مسیرى را انتخاب مى کند، به میزان حسن انتخاب او و تلاش مداوم آینده اش، او را از نخستین روز زندگى، مورد لطف و عنایت قرار مى دهد و از لغزش ها حفظ مى کند. امام باقر علیه السلام به این واقعیت، تصریح فرموده است:

إذا عَلِمَ اللّهُ تَعالى حُسْنَ نِیَّةٍ مِنْ أَحَدٍ اکتَنَفَهُ بِالْعِصْمَةِ.[۱]

وقتى خداوند متعال، حسن نیّت [و انتخاب] کسى را دانست، او را با عصمت احاطه مى کند.

«اکتناف» به معناى احاطه است؛ یعنى وقتى خداوند، حسن نیّت کسى را مى داند، او را از هر طرف با دژ تقوا و ملکۀ عصمت، احاطه مى کند تا به خطا و گناه مبتلا نگردد.

نکتۀ دقیق و قابل توجّه، آن است که این عصمت که قبل از رسیدن به مرتبۀ «تقوا» و «یقین» است، با آن عصمت که در نتیجۀ تقوا و یقین حاصل مى شود، تفاوت دارد و در حقیقت، عصمت دوم، نتیجۀ عصمت اوّل است. با این بیان، فلسفۀ عصمت از اشتباه نیز روشن مى گردد، بدین گونه که خداوند، افرادى را که مى خواهد به عنوان رهبر و امام سایر انسان ها انتخاب کند، با توجّه به حسن انتخاب آنها و با توجّه به این که مى خواهد رهبرىِ دیگران را به آنها بسپارد، ضرورتاً آنها را از اشتباه حفظ مى کند.

به هر حال، توفیق و مصونیت مورد بحث، به میزان حسن انتخاب انسان، افزون و یا کم مى گردد و به فرمودۀ امام صادق علیه السلام:

إنَّما قَدَّرَ اللّهُ عَوْنَ الْعِبادِ عَلىٰ قَدْرِ نِیّاتِهِم؛ فَمَنْ صَحَّتْ نِیَّتُهُ تَمَّ عَوْنُ اللّهِ لَهُ، وَ مَن قَصُرَتْ نِیَّتُهُ قَصُرَ عَنْهُ الْعَوْنُ بِقَدْرِ الَّذی قَصَّرَ.[۲]

همانا خداوند، یارى رساندن به بندگان را [در مسیر تکامل] به اندازۀ نیّت (و اراده و انتخاب) آنها مقدّر کرده است. پس کسى که نیّت خود را صحیح کرد، امداد خدا براى او کامل است و کسى که در نیّت خود کوتاهى کرد، یارى خداوند به میزان کوتاهى او از وى دریغ مى گردد.

همچنین امام على علیه السلام فرمود:

عَلى قَدْرِ النِّیةِ تَکونُ مِنَ اللّهِ الْعَطِیَّةُ.[۳]

عطاى خداوند، به اندازۀ نیّت [و حسن انتخابِ] انسان است.

آنچه پاسخ ما به اشکال مزبور را به صراحت تأیید مى کند، جملاتى است که در طلیعۀ دعاى ندبه واقع شده است. در آغاز این دعا، سخن از پیمانى به میان آمده که خداوند با دوستان خود بسته است. سپس با صراحت، این معنا بیان شده که وقتى خداوند دانست که آنان در آیندۀ زندگى، به این پیمان وفادار مى مانند، آنها را مشمول عنایت ها و کرامت هاى خویش و از جمله نزول ملائکه و وحى بر آنان قرار مى دهد.