علاوه بر اين همراهي‌ها، شهرهاي مقصد نيز مکان خوبي براي مذاکرات حديثي بود؛ مثلاً ديدار سه عالم بزرگ حديث، عبدالرحمان بن مهدي عالم بصره ۱ ، زيدبن حباب بن ريّان عالم خراسان ۲ و سعدويه سعيدبن سليمان عالم واسط ۳ و شنيدن حديث‌شان از معاويه بن صالح، عالم اندلس در شهر مکّه بوده است، نه در اندلس و يا ابوعلي نيشابوري در شهر بغداد با ابومحمد عسّال، ابواسحاق بن حمزه، ابوطالب بن نصر، ابوبکر جعابي و ابواحمد زيدي گرد آمدند و مبادلات حديثي نمودند. ۴
از مهم‌ترين امور مورد توجه در شهرهاي هدف، عرضه کتب و محفوظات حديثي مسافران براي تأييد علما و بزرگان آن ديار است؛ چنان‌که محمد بن عيسي بن سوره ترمذي صاحب سنن براي اتقان احاديث کتابش، آن را بر علماي حجاز، عراق و خراسان عرضه نمود و همگي تأييد کردند. ۵
در ميان شهرهاي مرکز تجمّع دانشمندان حديث، مکّه مکرّمه ، به دليل برگزاري موسم حجّ، نقش مهمي در عصر پر اختناق حضور معصومان( دارد.
3-6-1. اهميت موسم حج در نقل و انتقال احاديث
موسم حجّ بهترين زمان براي خيل عظيم مشتاقان دعوت حقّ در کسب معارف الهي است؛ بخصوص درعصر معصومان( که مردم به طور مستقيم به سرچشمه علوم اسلام دسترسي داشتند. در اين ميان، در عصر صادقين( وقوع تحولاتي در شرايط سياسي جامعه در کنار کاهش سخت‌گيري عمّال حکومتي، فرصت مغتنمي را براي اين نوع ارتباط فراهم آورد.
رجوع مردم به ائمه اطهار( منحصر به شيعيان نبود، بلکه بزرگان زنادقه، معتزله، حنفيه و ديگر مذاهب به قصد مناظره و مباحثه نزد حضرات( مي‌آمدند؛ از جمله زنادقه ابن‌أبي‌العوجاء، ابن‌طالوت و ابن‌الأعمي، ۶ معتزله عمرو بن عبيد، واصل بن عطا و حفص بن سالم ۷ و بزرگ حنفيه نعمان بن ثابت ۸ نزد امام صادق( آمدند.
در ميان شيعيان نيز افرادي بودند که با درک جايگاه علمي و الهي معصومان( در پي پاسخ مجهولات خويش، ائمه( را هرجا که مي‌يافتند، مقصد حرکت خود قرار مي‌دادند؛ از جمله:
الف. گروهي معصوم را درحال طواف ديده و دربارة مناسک حجّ مي‌پرسيدند؛ علي بن زيد صاحب السابري در مورد نيابت حجّ ميّتي در کوفه از ابوحنيفه پرسيده بود و در حال طواف امام صادق( را ديد و
1.. تاريخ يحيي بن معين، ج۱، ص۹۲.
2.. سير اعلام النبلاء، ج۸، ص۲۵۲، ش۱۴۴۰.
3.. همان، ج۹، ص۱۷۷، ش۱۶۹۵.
4.. همان، ج۱۲، ص۲۱۸، ش۳۲۳۶.
5.. سيراعلام النبلاء، ج۱۰، ص۶۱۰، ش۲۳۵۰.
6.. بحارالانوار، ج۱۰، ص۲۰۹. و زنديقي که از مصر براي مناظره با امام جعفر بن محمد( راهي مدينه شد و با شنيدن عزيمت امام براي حجّ او نيز چنين کرد و با ملاقات امام( در طواف طي براهين کوبنده و زيرکانه حضرت از ميان جواب‌هاي وي، مجبور به پذيرش شکست شد. ( الکافي، ج۱ ص۷۲)
7.. بحارالانوار، ج۴۱، ص۲۱۳.
8.. همان، ج۱۰، ص۲۲۰.
