از همه مهم‌تر افرادي هستند که هم مورد توجه شيعه و هم اهل تسنن‌اند؛ مثلاً عبدالرزاق بن همام صنعاني(م211ق)، از اصحاب امام صادق( و از اعلام علماي شيعه است؛ ۱ در عين حال، اين عالم بزرگ را شيخِ بخاري و مقصودِ سفر احمد بن حنبل، يحيي بن معين و ديگر بزرگان اهل‌سنت نيز دانستند. ۲ همچنين او همان کسي است که از معمر بن راشد، از ابان بن ابي‌عياش، از سليم بن قيس حديث طولاني حضرت علي( براي طلحه را در مورد يوم الخميس و فرموده حضرت رسول( را در ولايت و وصايت علي بن ابي‌طالب( و شهادت مقداد، سلمان و ابوذر بر اين ماجرا، نقل نمود. ۳ اين محدّث عظيم‌الشأن و پرکار، در پي سفرهايش به حجاز، عراق و شام از پنجاه شيخ غير يمني حديث شنيد و پس از آن‌که شور و شوقش در طلب حديث پايان يافت، وسعت علمي او سبب شد از اقصا نقاط عالم اسلام سويش رهسپار شوند. ۴
3-4. نشر و فرادهي احاديث
از مهم‌ترين انگيزه‌هاي سفر، انتشار محفوظات يک محدّث است و در ميان علما و بزرگان اسلام، بسيار ديده شده که هدفشان از هجرت، پرداخت زکات علم‌شان بوده است؛ به عنوان نمونه، محمد بن مسلم ابوجعفر أعورق (م150ق)، از اصحاب صادقين( بود که با سفرش به کوفه، جمعيت فراواني از جمله عامّه را نزد خود گرد آورد. ۵
از صاحبان کتب اربعه، محمد بن يعقوب کليني(، صاحب کتاب شريف الکافي، پس از آن‌که رشد و نموّ علمي‌اش در کُلِين صورت گرفت، متوجه بغداد گرديد و در آنجا مورد توجه و مقصد سفر بزرگان حديث شيعه شد ۶ و شيخ صدوق( نيز شهرهاي بسياري را از بلاد خراسان درنورديد و علاوه بر کتب گران‌سنگي که نگارش نمود، احاديث بسياري در اختيار مردم آن شهرها قرار داد و در شهر بغداد نيز اجازه نقل مصنّفاتش را به پدر نجاشي، عالم رجالي ، علي بن احمد بن عباس داد. ۷
غير از صاحبان کتب، ديگر بزرگان، چنين مجالسي در شهرهاي مورد سفر خويش داشتند؛ از آن جمله محمد بن سليمان لُوَين اسدي(م245ق)، از اصحاب امام صادق( است، ۸ که به نقل بغوي، وقتي وارد بغداد شد، صدهزارنفر براي شرکت در مجلس او حاضر شدند که به ناچار، آن را در ميدان الأشنان شهر بر پا نمود ۹ و يا در مورد حاضران مجلس ابوخالد يزيد بن هارون سلمي (م206ق)، هفتادهزار نفر گزارش داده‌اند. ۱۰
1.. رجال النجاشي، ص۳۷۹ (ذيل ش۱۰۳۲ محمد بن ابي بکر همام بن سهيل)؛ رجال الطوسي ص۲۶۵ ش۷۱۴.
2.. تاريخ الکبير، ج۳، ص۴۲۳.
3.. الإکمال في أسماء الرجال، ص۱۱۵.
4.. تهذيب الکمال ج۱۸، ص۵۲ و ۵۳.
5.. رجال ابن داود، ص۱۸۴.
6.. رجال النجاشي، ص۳۷۷، ش۱۰۲۶؛ اعيان الشيعة، ج۱۰، ص۹۹؛ سير اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۶۵۲، ش۲۹۷۱.
7.. رجال النجاشي، ص۳۸۹، ش۱۰۲۶؛ اعيان الشيعة، ج۱۰، ص۲۴.
8.. رجال الطوسي، ص۲۸۳، ش۱۲۹.
9.. سير اعلام النبلاء، ج ۹، ص۶۴۳، ش۱۹۳۴.
10.. همان، ج۸، ص۲۳۵، ش۱۴۳۲. البته اين‌گونه اعداد مقداري مبالغه‌آميز است.
