العالِمُ هُوَ الهارِبُ مِنَ الدُّنيا لاَ الرّاغِبُ فيها؛ لاِءَنَّ عِلمَهُ دَلَّ عَلى أنَّهُ سَمٌّ قاتِلٌ فَحَمَلَهُ عَنِ الهـَرَبِ مِنَ الهـَلَكَةِ، فَإِذَا التَقَمَ السَّمَّ عَرَفَ النّاسُ أنَّهُ كاذِبٌ فيما يَقولُ.۱
در روايت ديگري، حضرت به ارزشمندي آخرت اشاره كرده و با توصيف بهشت مي‌فرمايد:
فَلَو رَمَيتَ بِبَصَرِ قَلبِكَ نَحوَ ما يوصَفُ لَكَ مِنها، لَعَزَفَت نَفسُك عَن بَدائِعِ ما اُخرِجَ إلَى الدُّنيا مِن شَهَواتِها و لَذّاتِها و زَخارِفِ مَناظِرِها.۲
بنا بر اين، يكي ديگر از قلمروهاي يقين، شناخت پيامدهاي دنيا و آخرت است.
3. نقص و ارزش
معيار ديگر، ارزش پديده‌هاست. پديده‌اي شايسته دلبستگي است كه ارزشمند باشد. اگر چيزي ناقص و بي‌ارزش باشد، مورد مناسبي براي رغبت و دلبستگي نخواهد بود. بر اساس اين اصل نيز زهد به دنيا و رغبت به آخرت را مي‌توان تبيين نمود. در واقعيت امر، دنيا بي‌ارزش ۳ و آخرت ارزشمندترين چيز است. كسي كه به اين واقعيت آگاه باشد، نسبت به دنيا زاهد مي‌گردد و نسبت به آخرت، راغب. امام علي( با اشاره به اين قاعده مي‌فرمايد:
أحَقُّ النّاسِ بِالزَّهادَةِ مَن عَرَفَ نَقصَ الدُّنيا.۴
به همين جهت، آن حضرت براي واداري به زهد در دنيا، مردم را به نقص و بي‌ارزشي دنيا توجه داده و مي‌فرمايد:
يا أيهَا النّاسُ! ازهَدوا فِي الدُّنيا؛ فَإِنَّ عَيشَها قَصيرٌ، و خَيرَها يسيرٌ.۵
بر همين اساس، يكي از خطوطي كه روايات اسلامي دنبال مي‌كنند، بيان بي‌ارزشي دنيا و ترغيب به بي‌ارزش دانستن آن است. ۶
جمع‌بندي
همه آنچه را در باره شناخت ماهيت دنيا و آخرت گفتيم، مي‌توان در كلمة حزم/ دورانديشي خلاصه كرد. كسي كه اهل حزم است، آينده (آخرت) را به خوبي مي‌شناسد و حال (دنيا) او را فريب نمي‌دهد و لذا
1.. إرشاد القلوب، ص۱۵.
2.. نهج البلاغة، خطبة ۱۶۵؛ تنبيه الخواطر، ج۱، ص۶۸؛ بحار الأنوار، ج۸، ص۱۶۲، ح۱۰۴.
3.. قرآن كريم مي‌فرمايد: (قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَليلٌ( سوره نساء، آيه ۷۷.
4.. غرر الحكم، ح۳۲۰۹؛ عيون الحكم والمواعظ، ص۱۲۲، ح۲۷۷۴ و فيه أعرف بدل أحقّ .
5.. غرر الحکم، ح۱۱۰۰۱؛ عيون الحکم والمواعظ، ص۵۵۶، ح۱۰۲۴۳.
6.. امام علي( در اين باره مي‌فرمايد: أعظَمُ النّاسِ فِي الدُّنيا خَطَراً مَن لَم يجعَل لِلدُّنيا عِندَهُ خَطَراً. ( کتاب من لا يحضره الفقيه، ج۴، ص۳۹۵، ح۵۸۴۰). امام صادق(: قالَ رَجُلٌ لاِءَبي: مَن أعظَمُ النّاسِ فِي الدُّنيا قَدراً؟ فَقالَ: مَن لَم يَجعَلِ الدُّنيا لِنَفسِهِ في نَفسِهِ خَطَرا. (مستطرفات السرائر، ص۱۶۵، ح۱۰) امام كاظم(: إنَّ أعظَمَ النّاسِ قَدرا الَّذي لا يَرَى الدُّنيا لِنَفسِهِ خَطَرا. ( الكافي، ج۱، ص۱۹، ح۱۲)
