وَ شُهَداءُ دارِ الْفَنَاءِ .
و گواهان سراى ناپايدار ...
توضيح واژه ها
شُهَداء : گواهان ، شاهدان .[۱]
دار : خانه ، عمارت ، منزل .[۲]
الفَناء : نيستى ، نابودى ، فنا .[۳]
شرح
واژه «شهداء» ، جمع «شاهد» و يا «شهيد» ، از مادّه «شهود» ، به معناى گواه و ناظر است و در قرآن هم به همين معنا آمده است:
«وَ ادْعُواْ شُهَدَآءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ .[۴]و گواهان خود ، غير از خدا را فرا بخوانيد».
و يا:
«لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى النَّاسِ .[۵]تا اين پيامبر ، بر شما گواه باشد و شما بر مردم ، گواه باشيد» .
تعبير «دار الفناء» ، به معناى سراى نيستى، اصطلاحى براى دنياست و در برابر آن ، «دار البقاء» ، به معناى سراى پايدار، اصطلاحى براى آخرت است.
اين عبارت ، امامان را گواهانِ سراى نيستى معرّفى مى كند. چگونگى نظارت امامان عليهم السلام در دنيا ، در عبارت «شُهَداء عَلى خَلْقِه» ، بررسى شد و نيازى به تكرار آن نيست.[۶]
بررسى دو معناى «شُهداء»
برخى شارحان ، براى پرهيز از تكرار، «شهداء» را در اين عبارت ، به معناى كشته راه خدا ، معنا كرده اند و بر اين باورند كه امامان عليهم السلام ، در اين دنياى فانى ، شهيد شده اند و در جهان آخرت ، شفاعت بندگان را برعهده مى گيرند. اگرچه امامان عليهم السلام در اين سرا به شهادت رسيده اند ؛ امّا نمى توان از جمله «وَ شُهَداء دار الفناء» ، معناى كشته در راه خدا را به دست آورد ؛ زيرا در سراسر قرآن، شهادت به معناى گواه و شهود است و در پاره اى از روايات كه به معناى كشته راه خدا آمده ، همراه قرينه اى نظير مرگ و يا جهاد ، آمده است. براى نمونه ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده :
أشرَفُ المَوتِ قَتلُ الشَّهادَةِ.[۷]شرافتمندانه ترين مرگ ، شهادت است .
نمونه هايى كه در آنها واژه «شهادت» ، بدون قرينه ، به معناى كشته راه خدا باشد ، بسيار اندك است .[۸]بنا بر اين ، شايسته است كه «شُهَداء دار الفناء» ، به معناى گواهان سراى فانى باشد . چنين نظرى با توجّه به عبارت هاى بعدى زيارت ، بسيار پُرمعنا خواهد بود ؛ زيرا آنان در اين دنيا ، گواه اعمال و گفتار بندگان اند و در آن جهان نيز شفاعتگر بندگان خدا هستند ، در حالى كه اين دو ، با رحمت و مهربانى هميشگىِ آنان ، همراه است. با مطالعه عبارات بعدى زيارت : «و شفعاء دار البقاء و الرحمة الموصولة» ، اين رابطه ، بهتر تبيين خواهد شد .
[۱]«الشاهد و الشهيد : الحاضر و الجمع شهداء» (لسان العرب ، ج ۳ ، ص ۲۴۰) .
[۲]«الدّار : المحل يجمع البناء و العرصة» (لسان العرب ، ج ۴ ، ص ۲۹۸) .
[۳]«الفناء ، نقيض البقاء» (لسان العرب ، ج ۱۵ ، ص ۱۶۴) .
[۴]سوره بقره ، آيه ۲۳ .
[۵]سوره حج ، آيه ۷۸ .
[۶]ر . ك : ص ۳۶۷ : «شهداء على خلقه» .
[۷]بحار الأنوار ، ج ۱۰۰ ، ص ۸ ، ح ۴ .
[۸]ر . ك : ميزان الحكمة ، ج ۶ ، ص ۲۸۷۲ ، باب ۲۷۹ (شهادت) .
