و عَبِّدني لَكَ و لا تُفسِد عِبادَتي بِالعُجب.[۱]
سه مطلب را در تبیین نخستین جمله این فراز توضیح دادیم: معنای عبادت؛ اهمیت عبادت و حکمت عبادت.
مطلب چهارم مصادیق عبادت است، این که از خدا می‌خواهیم خدایا! من را به عبادت خودت وادار کن، یعنی چه کاری انجام دهم؟
پاسخ این است که همه برنامه‌های اعتقادی، اخلاقی و عملی‌ای که اسلام آورده است همه عبادت خداست. عبادت خدا تنها منحصر در نماز و روزه و امثال آنها نیست. از امام رضا علیه السلام چنین نقل شده که می‌فرماید:
لَيسَ العِبادَةُ كَثرَةَ الصَّلاةِ وَ الصَّومِ، إنّما العِبادَةُ التَّفَكُّرُ في أمرِ اللّهِ عز و جل.[۲]
عبادت، بسيارى نماز و روزه نيست؛ بلكه عبادت، انديشيدن در كار خداى عز و جل است.
ممکن است انسان زیاد نماز بخواند، زیاد روزه بگیرد، ولی با یک شبهه کوچک از راه راست منحرف شود. پس آنچه مهم است فکر کردن در شناخت خدا و دین خداست.
در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده که فرمود:
كَانَ أَكْثَرَ عِبَادَةِ أَبِى ذَرٍّ خَصْلَتَيْن: التَّفَكُّرُ وَ الِاعْتِبَارُ.[۳]
بيشترين عبادت ابو ذر، دو چيز بود: فکر کردن و پند گرفتن.
حضرت ابوذر که رحمت خدا بر او باد، با آن مقامی که داشت، بیشترین عبادتش تفکر و اندیشیدن بود که نتیجه آن هم پند و عبرت گرفتن است.
همچنین در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است:
إنَّ فَوقَ كُلِّ عَبادَةٍ عِبادَةً، و حُبُّنا أهلَ البَيتِ أفضَلُ عِبادَةٍ.[۴]
بالادستِ هر عبادتى، عبادتى است و مهر وَرزيدن به ما اهل بيت، بالاترين عبادت است.
پس عبادت مصادیق و درجات زیادی دارد که بالاترین درجه و بافضیلت‌ترین مصداق آن، محبت اهل بیت است. چنانچه طبق روایتی که از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده است، خوش‌گمانی به خدا و اینکه انسان به خدا امیدوار باشد نیز عبادت محسوب شده است.[۵]
اینها چند مصداق از مصادیق عبادت بود که مورد اشاره قرار گرفت و اگر کسی بخواهد مصادیق بیشتری را بداند به بخش «انواع العبادة» در کتابمیزان الحکمةمراجعه کند، در آنجا روایات فراوانی در این رابطه آورده‌ایم ولی باز همه مصادیق عبادت بیان نشده است، زیرا چنانچه گفتیم همه برنامه‌هایی که خدا آورده است به این شرط که با اخلاص همراه باشد، خود نوعی از عبادت است. حتی کارهای مباح مثل خوردن و آشامیدن و خوابیدن هم اگر به قصد قربت باشد، عبادت است.
در روایتی پیامبر اکرم خطاب به ابوذر می‌فرمایند:
يا أبا ذرٍّ، لِيَكُن لَكَ في كُلِّ شَي‌ءٍ نِيَّةٌ صالِحَةٌ، حتّى في النَّومِ و الأكل.[۶]
اى ابوذر! بايد در هر كارى نیت خوب داشته باشى، حتى در خوابيدن و خوردن.
اینکه همه اعمال و حالات انسان برای خدا و عبادت او باشد، بهترین حالتی است که برای انسان متصور است و همین را در این فراز از دعای کمیل از خداوند می‌خواهیم که:
حَتّى تَكونَ أعمالي و أورادي كُلُّها وِردا واحِدا، و حالي في خِدمَتِكَ سَرمَدا.[۷]
تا آن كه همه اعمال و اورادم يك وِرد شوند و تا ابد، در خدمت تو باشم.
از خداوند منان توفیق چنین حالتی را خواستاریم.
