بي‌نشاني

اصطلاح يوتوپيا (Utopia) معادل آرمان‌شهر يا به تعبير برخي نويسندگان «خوبستان»، نخستين بار توسط تامس مور، نويسنده و فيلسوف شهير انگليسي، در فاصلة سال‌هاي ۱۵۱۵ و ۱۵۱۶ ميلادي ساخته و به كار گرفته شد و به جامعه‌اي اطلاق گرديد كه اصول و مباني آن بر پاية نظامي عقلاني و آرمان خواهانه استوار بود. اگرچه اين واژه محصول قرن شانزدهم است، اما خاستگاه زماني انديشة آرمان‌شهري و مدينة فاضله پنج قرن قبل از ميلاد است. افلاطون، متفكر يوناني، در كتاب جمهور خود، اولين كسي است كه اين چنين جامعة ايده‌آلي را به تصوير كشيده است. آنچه در اثر افلاطون بيش از همه جلوه مي‌كند، مسألة عدل و عدالت محوري جامعة خيالي اوست كه در رأس آن، پادشاه ـ فيلسوف قرار دارد و تقريباً در تمامي ده بخش كتاب به چشم مي‌خورد. پس از افلاطون، انديشمندان ملل مختلف به گونه‌اي گرايش به شهر آرماني را در آثار و نوشته‌هاي خود نشان دادند و توصيفات متعددي از ويژگي‌هاي آن بيان كردند. در ميان فلاسفة ايراني، فارابي در كتاب آراي اهل مدينه فاضله، شهر خيالي روحاني خود را با تأكيد بر اصول فلسفي مطرح كرد و پس از او، حكيم اشراقي، شيخ شهاب الدين سهروردي ـ که ديد فلسفي او همسو با تفكر فلسفي اشراقي افلاطون بود ـ با خلق اصطلاح «ناكجا آباد»، تصويري از دنياي مطلوب خود به دست داد.
تفاوت آشكاري كه در مدينه‌هاي فاضله و آرمان‌شهرهاي فلاسفة مختلف وجود دارد جنبة زميني يا روحاني آنهاست. يوتوپياي مور، با آن‌كه صبغه‌اي ديني دارد، اما اصول جامعة كمونيستي بر آن حاكم است. مدينة فاضلة فارابي با اتكا احكام شريعت بيشتر رنگ فلسفي دارد و كلي گويي در آن اصلي اساسي است و … .
با جستجو در آثار و كلمات ائمة هدي و معصومان عليهم السلام درمي‌يابيم كه نوعي خاص از آرما‌‌ن‌شهر ملموس و ديني، متكي بر آموزه‌هاي قرآني و اسلامي در انديشة آنان وجود دارد كه همه چيز در آن كاملاً روشن و زلال و بدون هيچ‌گونه ابهامي مشخص شده است و كاملاً رنگ الهي و فرابشري دارد. به تعبيري ديگر، جامعة آرماني اسلامي از پيوند ملك و ملكوت شكل مي‌گيرد و خدايي سميع، بصير و عليم و در عين حال، رؤوف، رحيم و مجيب در رأس آن است. اين جامعه در سخنان همة معصومان دين، از جمله در ادعيه، خطب و كلمات حضرت صديقة كبرا عليها السلام به روشني ترسيم شده است. در اين جستار، برآنيم كه اين جامعة آرماني را، به وضوح و روشني و با ذكر تمام جزئيات و ويژگي‌هاي آن، با استناد به سخنان اين بانوي بزرگ معرفي نماييم.