اين مقدمه از سه مبحث کلي تشکيل شده که در متن عربي از آنها به «قواعد ثلاث» تعبير شده است.
مبحث اول (القاعدة الأولي)، درباره مباحث الفاظ بوده و از دو بخش تشکيل شده است: بخش نخست، درباره دلالت الفاظ، اقسام و احکام آن است و بخش دوم، درباره کيفياتي است که در معاني الفاظ وجود دارد و باعث حسن و مزيت آنها مي‌گردد و آنها را براي اداي معاني، مناسب مي‌سازد و ذهن را براي پذيرش آنها آماده مي‌کند. ^۱
از آنجا که امام علي عليه السلام خطيبي ممتاز بوده است، مؤلف، مبحث دوم مقدمه (القاعدة الثانية) را درباره سخنوري، حقيقت و فايده آن، موضوعات و اصول آن و اموري که باعث زيباتر شدن آن مي‌گردد، آورده است تا خواننده سطح والاي سخنوري و سخنداني آن حضرت را دريابد. ^۲
مبحث سوم (القاعدة الثالثة)، درباره اين است که امام علي عليه السلام جامع فضايل انساني، معنوي و عملي بوده است. در اين مبحث، به کرامات و اعمال خارق العاده‌اي که از آن حضرت صادر شده نيز پرداخته شده است. ^۳
البته قسمت اعظم مقدمه را همان مبحث اول ـ که درباره اصول و قواعد بلاغي و معرفي آنهاست ـ تشکيل مي‌دهد.
متن شرح
مؤلف، بعد از اتمام مقدمه، به ذکر نسب سيد رضي پرداخته و توضيح مختصري درباره وي، محل تولد، وفات و مدفنش به دست داده و در پي آن، مقدمه سيد رضي بر نهج‌البلاغه را آورده و شرح کرده است. در شرح مقدمه سيد رضي مباحث زير بيان شده است:
في بيان اختصاص الحمد بالله تعالي، في معني الشکر و الحمد، في بيان فضائل النبي صلي الله عليه وآله، في بيان المراد من أهل البيت(، کونه( مشرعاً للفصاحة، في المقايسة بين کلامه و کلام النبي صلي الله عليه وآله، في صفات العارف و ... .
پس از اين شرحِ تقريباً مفصل بر مقدمه سيد رضي، شرح خطبه‌ها آغاز مي‌شود که به ترتيب آمده و شرح شده‌اند. مؤلف، پس از شرح آخرين خطبه (خطبه 240) ^۴ در جلد چهارم، به شرح نامه‌ها، عهدنامه‌ها و وصيت‌نامه‌ها ـ که بخش دوم نهج‌البلاغه را تشکيل مي‌دهند ـ پرداخته است و پس از شرح آخرين نامه (نامه 78) در اواسط جلد پنجم، شرح همه کلمات قصار (452 حديث) را در نيمه دوم اين جلد جاي داده و شرح خود را به پايان رسانده است.