پژوهشى در باره مجادله در قرآن‏ - صفحه 9

او را جريحه‏دار نسازد.۱
بعضى با محور قرار دادن مقدماتى كه جدل بر آنها متوقف است، جدال احسن را جدالى دانسته‏اند كه از مقدمات مقبول عموم مردم يا طرف گفتگو تشكيل شود.۲
عده‏اى هم نيت و هدف را دخالت داده و جدال احسن را محاجّه‏اى دانسته‏اند كه با رفق، نرمى ، لطافت، گذشت و احسان در مقابل بدى‏ها ، و با نيّت خير و نفع رساندن به حق همراه باشد و در آن از بلند كردن صدا، ناسزا گويى، زورگويى و استهزا پرهيز شود.۳
گروهى هم جدال احسن را به مناظره با قرآن و حجّت‏هايى تفسير كرده‏اند كه شبهه‏ها را برطرف سازد و گفتارهاى عنادآلود خصم را در هم بكوبد،۴ يا به جدالى كه در خور فهم و درك مخاطب است‏۵ يا براى فرايض‏۶ يا اثبات حق و ابطال باطل در امر دين صورت پذيرد .۷و سرانجام برخى در بيانى جامع گفته‏اند: مجادله هنگامى نيكوست كه در آن ، شدّت در گفتار، طعنه و اهانت نباشد. جدال وقتى احسن است كه جَدَل، مجادل را به خصم نزديك كند، به گونه‏اى كه با هم متفق گردند و بى‏هيچ لجاجت و عنادى براى اظهار حق به يكديگر يارى رسانند،۸ از اين رو جدال‏كننده بايد از آنچه انكار و دشمنى خصم را بر مى‏انگيزد، بپرهيزد و نيز بايد از مقدمات دروغ - هرچند مقبول طرف مقابل باشد - جز در مواردى كه بخواهد

1.مجمع البيان : ج‏۶ ص‏۲۱۱.

2.تفسير الفخر الرازى : ج‏۲۰ ص‏۱۳۹.

3.التبيان فى تفسير القرآن : ج‏۶ ص‏۴۴۰؛ تفسير الوسيط : ج‏۲ ص‏۱۳۱۹.

4.كنز الدقائق : ج‏۷ ص‏۲۹۱.

5.تفسير ماوردى : ج‏۳ ص‏۲۲۰.

6.مجمع البحرين : ج‏۱ ص‏۳۵۳ ماده «جدل».

7.بحار الأنوار : ج‏۲ ص‏۱۲۵.

8.الميزان فى تفسير القرآن : ج‏۱۶ ص‏۱۳۷ - ۱۳۸؛ تفسير نمونه : ج‏۱۶ ص‏۲۹۹.

صفحه از 23