تلخْ سرشت تشبيه كند كه آبيارى آن با آب شيرين و انگبينْ بى فايده است, از اخلاق, طرفى نمى بندد و اين وادى را بيهوده مى پيمايد. اين رويكرد ضد تربيت را در ابيات زير از فردوسى به خوبى مى توان ديد:
درختى كه تلخ است وى را سرشت
گرش بر نشانى به باغ بهشت
ور از جوى خُلدش به هنگام آب
به بيخ, انگبين ريزى و شهد ناب
سرانجام گوهر به كار آورد
همان ميوه تلخ بار آورد
شرح چهل حديث امام خمينى(ره), مجموعه تقريرات و درسهاى ايشان است در عرصه اخلاق عملى كه طالبان علوم دينى, مخاطبان آن بوده اند. اين كتاب, بر اساس سنّتى ديرپا در باب حفظ و كتابت چهل حديث ـ كه خاستگاه آن, حديثى از رسول اكرم بوده ـ شكل گرفته است. اين احاديث, در زمينه هاى گوناگونى است و عرصه هاى متنوّعى را دربر مى گيرد; امّا آنچه همه آنها را به هم مى پيوندد, انسان است و نسبت او با خالق خود.
هر حديث, دريچه اى است به سوى جلوه اى و جنبه اى از نهاد پنهان آدمى يا صفتى از صفات حق تعالى. عمده اين احاديث (33 حديث) در باب اخلاق و ديگر احاديث آن, ناظر به مباحث عرفانى است. امام(ره), پس از نقل هر حديث و ترجمه آن, به توضيحات واژگانى و ساختارى آن مى پردازد و آن گاه به تفصيل, مباحث مرتبط با آن را بيان مى كند.
اين كتاب, سرشار از نكات آموزنده و دقايق مسائل نفس است; ليكن بهره مندى از آن, به چند دليل دشوار مى نمايد و آن را از دسترسى عموم, دور مى سازد. نخست آنكه اين كتاب, ناظر به عمده علوم اسلامى است و از نتايج تفسير, عرفان, اخلاق نظرى, فقه, تاريخ, اصول فقه, ادبيات و واژه شناسى, بهره گرفته است و خواننده آن نيز بايد به اجمال با اين مباحث, آشنا باشد.
دوم اينكه نثر و ساختار كتاب (كه متعلّق به شش دهه پيش است), سرشار از واژگان تخصّصى است كه فهم آن را براى خواننده امروزى, اندكى دشوار مى نمايد.