5. در موارد متعددى از خطبه نسبت به كُردها بدگويى شده ۱ و معلوم نيست سازنده خطبه چه دشمنى با اين قوم داشته است؟!
6. علاوه بر تلاش تمسخرآميز براى ارائه فصاحت و بلاغتى دروغين (همانند كلمات «إن علياً آنس بالموت من سنة الكرى بل عند الصباح تحمد القوم السرى)» و وجود كلماتى خنده دار، تكرار مشمئز كننده و عدم تناسب و انسجام مطالب در اين خطبه، به هيچ رو با كلمات امير مؤمنان(ع) در نهج البلاغة و غير آن قابل مقايسه نيست؛ مثلاً پنج صفحه معرفى آن حضرت با تعبير «أنا فلان أنا فلان (216 تا 220)»، سه صفحه نام ياوران امام عصر در شهرهاى مختلف و عنايت ويژه به طالقان (ص 201 به بعد) و پنج صفحه نام واليان امام عصر در شهرها ضمن تكرار برخى موارد (ص 226 تا 230).
7. با آنكه نگارنده منكر وجود كلماتى از على(ع) در اين خطبه نيست، ولى نبايد شك داشت كه سازنده آن، مطالبى را از نهج البلاغة به سرقت برده و در آن جاى داده است. تكرار كلمه اميرالمؤمنين در اين خطبه و نام بردن از سلمان و مقداد و مالك اشتر، اين احتمال را كه گفته شود خطبه از شخص ديگرى بوده و به على(ع) نسبت داده شده را ردّ مى كند.
8. جمله «انا الاول و ال آخر والظاهر والباطن» را كه به معناى خدا دانستن على(ع) است، ذيل خطبه تطنجيه توضيح خواهيم داد. علاوه بر آن، آقابزرگ گويد:
در كتابخانه نجف شرح فارسى اين خطبه را ديده كه جمله «انا بكلّ شى ء عليم و انا المصور في الارحام» را نيز داشته است. ۲
9. در مواردى از خطبه، پس از نام مبارك امير مؤمنان على(ع) جمله «كرم اللّه وجهه» آمده، كه نشانگر عامى بودن نويسنده يا منبع يا سازنده خطبه است.
در پايان، توجّه به چند نكته لازم است:
مرحوم آقابزرگ گويد:
نسخه هاى اين خطبه مختلف است؛ برخى كوتاه و برخى طولانى است. سروى (ابن شهرآشوب) آن را در رديف خطبه هاى اميرالمؤمنين(ع) بيان نكرده و حافظ برسى نيز در مشارق الأنوار نياورده است؛ گرچه برخى فقرات آن در مشارق (بدون نام خطبه) هست. ۳
گويا مقصود آقا بزرگ، همان خطبه افتخار است ـ كه پيش تر به آن اشاره شد ـ ؛ گرچه اشكالات خطبة البيان قابل مقايسه با خطبه افتخار نيست. نكته دوم، حاجى خليفه خطبة البيان را هفتاد كلمه
1.همان، ص ۱۸۹، ۱۹۶ و ۱۹۷.
2.الذريعة، ج ۷، ص ۲۱۰.
3.همان، ص ۲۰۰ و ۲۰۱.
