خطبة البيان و خطبه هاي منسوب به اميرمؤمنان(ع) - صفحه 64

8. در اين خطبه كلمات مبهم يا بى معناى فراوانى وجود دارد؛ مانند: انا مصحف الانجيل، انا شعر الزبرقان! لمض اللامض، ندند الديجور، مؤيد الجبال و ساغرها، أنا محمّد الفتن، أنا صاحب الايلاف، تهجرم السايخ، ضبضب الفرص، يا ابن الجبال الجابث (نسخه دوم) يا ابالعباس انت امام الناس، اغلنطس بضلالة الاوثان ماهرها (نسخه سوم) و برخى تعبيرها به گفت گوى كودكانه بيشتر شباهت دارد.
9. كلمات غلوآميز و مطالب دالّ بر عقيده حلول در خطبة البيان فراوان است؛ مثل: نحن الكرسى و اصل العلم و العمل، انا علانية المعبود، انا الظاهر مع الانبياء (در نسخه اوّل) انا سبب الاسباب، أنا الاول و ال آخر، انا الظاهر، انا الباطن، انا واضع الشريعة، انا لمندل الافلاك، أنا سقف المرفوع، أنا مريخ القرآن، أنا عين الاعيان.
10. اغلاط دستورى و كلمات نادرست از نظر ادبيات عرب و همچنين تركيب نادرست جملات در اين خطبه زياد به چشم مى خورد كه استاد مرتضى به موارد متعدد آن اشاره مى كند؛ چنان كه برخى از كلمات، به صورت غلط، با الف و لام آمده يا كلماتى فارسى مانند كيوان به خطبه راه يافته است.
11. بعضى از كلمات خطبه به سخنان هذيان گويان بيشتر شبيه است؛ مانند: انا عنق السبطين، أنا عطارد التعطيل، انا قوس العراك، انا مريخ الفرقان، انا غيطل العساعس (در نسخه اوّل) انا طبا الارماس، انا ناسخ المرى، انا غفران الشرطين (در نسخه دوم) دهشت الهواجس، و عرت الدهانة، كسكس الهموس، حرثم الانيق (در نسخه سوم).
12. در خطبة البيان عبارت هاى تكرارى فراوان است.
13. در نسخه سوم، برخلاف روايات معتبر شيعه، وقت ظهور به سال 1184ق، تعيين شده است.
14. از اينكه در جمله اى از نسخه سوم خطبه گفته شده «ضيعت الارض و حكم الفرض»، استفاده مى شود كه سازنده آن فردى ناصبى و دشمن اهل بيت بوده است.

ديگر نظريه ها

آنچه گذشت، خلاصه اى از نقد و بررسى خطبة البيان توسط علاّ مه جعفر مرتضى عاملى بود. علاوه بر او، افراد زيادى اين خطبه را ردّ كرده و محتواى آن را نادرست مى دانند. مؤلف كتاب بشارة الاسلام مى نويسد:
ما به مستند درستى درباره اين خطبه دست نيافتيم و محدثان آن را ثبت نكرده اند. عدم نقل خطبه توسط علاّ مه مجلسى نيز نشانه بى اعتبارى آن است؛ ضمن اينكه اين متن،

صفحه از 82