مى گردد، گويى كه به صحت و كامل بودن نقلها و روايتهاى وارد شده اطمينان زيادى ندارد.
عرضه مجموعه هاى روايى بر امام صادق(ع)
يك: با توجه به جايز دانستن كتابت حديث در نزد شيعه، مجموعه هاى روايى، تدوين و از طريق استنساخ و قرائت، تكثير و رايج شد. از جمله، اصحاب حضرت على(ع) فتواها و قضاوتهاى متعدد ايشان را جمع آورى كردند و حضرت آن را به مثابه دستورالعمل حكومتى و اجرايى براى اميران و فرمانداران خود فرستاد. اين كتاب را «عبداللّه بن سعيد بن حيّان بن أبجر» مشهور به «ابوعمرو المتطبّب» به حضور امام صادق(ع) عرضه مى كند و امام آن را تأييد مى كند. اين كتاب به جهت اشتمال بر قضاوتهايى كه بيشتر به احكام ديات مربوط بوده به كتاب ديات معروف است و چون در طريق نقل آن شخصى به نام «ظريف بن ناصح» وجود دارد كه به كتاب ظريف هم نامبردار است. ۱ گرچه بنا به گفته نجاشى به همان اسم عرضه كننده يعنى عبداللّه بن ابجر مشهورتر است.
دو: كتاب ديگرى كه بر امام صادق(ع) عرضه شده، كتاب عبيداللّه بن علىّ بن أبى شعبة مشهور به «حلبى» است. عبيداللّه از راويان بزرگ شيعه و از اصحاب و خواصّ امام صادق(ع) است. او روايتهايى را گرد آورده، سپس بر امام صادق(ع) عرضه مى كند. امام آنها را صحيح مى داند و به هنگام قرائت آن مى فرمايد:
۰.أترى لهولاء مثل هذا؛
۰.آيا براى اينان، مانند اين هست؟ ۲
استحسان امام نسبت به اين مجموعه را شيخ طوسى نيز نقل كرده است. ۳
1.الكافى، ج۷، ص۳۳۰، ح۲
2.ممكن است كه مراد از منطق [ در متن عربى ]گفتار زبانى نباشد بلكه اعتقاد باشد و شكى نيست كه اعتقاد ناگوار ، كه شامل هر اعتقاد فاسدى باشد عمده ترين افراد شر است. و دور نيست كه شرّ ، به شين نقطه دار. چنانكه در نسخه هاست سهو و تصحيف باشد و سين مكسوره بى نقطه باشد. يعنى: راز گفتن و سر گوش كردن ، و ظاهر است كه آن گفتارى است ناگوار؛ زيرا كه سبب كدروت حاضران مى شود ......... (غرر الحكم ، شرح آقا جمال خوانسارى : ۱ / ۱۳۵) .
3.همان، ص۲۳۰، شماره ۶۱۲
