3. اربعين نگارى
از ديرباز مؤلفان بسيارى به نگارش كتاب هايى با عنوان «الأربعين» يا «أربعون حديثاَ فى فضائلِ...» همت گمارده اند. در اين آثار به چهل حديث با موضوعات گوناگون اشاره شده است. شايد بتوان حديث نبوى «مَنْ حَفِظَ مِنْ أمَّتى أربَعينَ حديثاً مِنَ السُّنّةِ كُنْتُ لَه شفيعاً يَوْمَ القِيامةِ» ۱ را انگيزه اى براى رويكرد عالمان به تأليف چنين كتاب هايى برشمرد. در عرصه مناقب و فضايل اهل بيت عليهم السلام نيز اربعين نگارى به عنوان گونه اى از تأليف به چشم مى خورد. در ادامه به دو نمونه از اين عنوان كتاب ها اشاره خواهيم كرد:
الأربعين فى فضايل أميرالمؤمنين عليه السلام ، خطيب بغدادى أبوبكر أحمد بن على بن ثابت الشافعى (م 463 ق)، ۲ الأربعين فى فضايل الزهراء، أبوصالح المؤذّن أحمد بن عبدالملك بن على النيشابورى (388 ـ 470 ق). ۳
4. بيان تفسير يا تأويل آيات قرآن در زمينه مناقب اهل بيت عليهم السلام
بخش قابل توجهى از كتاب هاى مناقب و فضايل به بيان تفسير يا تأويل آيات مرتبط با اهل بيت عليهم السلام اختصاص دارند. ۴ در اين دسته كتاب ها، به نزول يك يا چند آيه در شأن اهل بيت عليهم السلام اشاره شده و گاه تفسير و تأويل آن آيات مورد بحث بررسى قرار گرفته است. ۵ اين سبك تأليف در عرصه مناقب تا حد بسيارى بر پايه روايات معصومان عليهم السلام و منقولات صحابه و گاه تابعان استوار است. از نمونه آثار اين گونه تأليفى مى توان به كتاب هاى زير اشاره كرد:
ما نَزَل فى الخمسة عليهم السلام ، اثر أبوأحمد عبدالعزيز بن يحيى بن أحمد بن عيسى الجلودى الأزدى (بعد از 330 ق)، ۶ ما نَزَل فى القرآن فى على عليه السلام ، اثر أبوموسى هارون بن عمر بن عبدالعزيز بن محمد المجاشعى ۷ و التنزيل فى أميرالمؤمنين عليه السلام ، اثر ابن أبى الثّلج أبوبكر محمد بن أحمد بن محمد بن عبدالله بن إسماعيل (م 325 ق). ۸
1.الخصال، ص۵۴۱ ـ ۵۴۳ . اين حديث با اندكى تفاوت تعبير در كتاب هاى ديگر نيز نقل شده است؛ براى نمونه بنگريد به: ثواب الأعمال، ص۱۳۴؛ مقتضب الأثر، ص۱۲؛ الاختصاص، ص۶۱ .
2.أهل البيت فى المكتبة العربية، ص۳۴، ش۴۹.
3.همان، ص۳۵، ش۵۲. از اين كتاب در ص۳۶۹، ش۵۷۰ كتاب أهل البيت فى المكتبة العربية با نام فضايل فاطمة نيز ياد شده است.
4.لازم به ذكر است از تعداد ۲۲۶ كتاب نگاشته شده در زمينه مناقب اهل بيت عليهم السلام ، در پنج قرن نخست، ۲۷ كتاب (معادل يك هشتم) به بيان تفسير يا تأويل آيات قرآن درباره اهل بيت عليهم السلام پرداخته اند.
5.برخى از اين دسته كتاب ها به روايتى از امام على عليه السلام اشاره شده كه در آن روايت، امام از نزول يك چهارم آيات قرآن درباره اهل بيت عليهم السلام سخن گفته اند؛ براى مثال در كتاب ما نَزَل مِنَ القُرآن فى عليٍّ، ابن مردويه الإصفهانى، ص۲۱۸ اين روايت را مى بينيم.
6.فهرست ابن النديم، ص۱۲۸؛ رجال النجاشى، ص۲۴۱؛ الغدير، ج۲، ص۲۳۷؛ كتابخانه ابن طاووس، ص۳۴۹ و ۳۷۵ و ۵۲۵؛ الذريعة، ج۱۹، ص۲۹؛ معجم رجال الحديث، ج۱۱، ص۴۷؛ الأعلام، ج۴، ص۲۹.
7.رجال النجاشى، ص۴۳۹: صحب الرضا عليه السلام .
8.الفهرست، ص۲۳۰. نجاشى از اين كتاب با نام ما نزل من القرآن فى أميرالمؤمنين، عليه السلام ياد كرده است: (رجال النجاشى، ص۳۸۱).
