درآمدى بر روش شناسى فهم معارف روانشناختى از احاديث

عباس پسنديده ^۱

چكيده

متون دينى هر چند ساختار بيانى خاصى دارند، اما دربردارنده معارف روانشناختى نابى هستند كه بايد شناسايى و كشف شوند و به وسيله متخصصان تنظيم و طبقه بندى شوند. واقعيت، اين است كه ظاهر آيه و روايت، مبتنى بر قواعد و واقعيت هاى انسانى است كه كشف آنها مى تواند انسان را به ديدگاه مشخصى درباره حوزه روانشناسى برساند. مشكل عمده اين بخش، روش استخراج و شناسايى مباحث علمى از متون دينى است. به نظر مى رسد روش هاى مرسوم در اين زمينه كارايى چندانى ندارند و لذا اين گونه پژوهش ها روش خاص خود را مى طلبد. حديث در سه حوزه گزاره، مفهوم و نظام مفاهيم قابليت علمى براى روانشناسى دارد. آنچه اين مقاله بدان مى پردازد، روش تحليل و تبيين گزاره حديثى است. در اين روش، مؤلفه هاى گزاره تعيين شده و براى تبيين رابطه ميان آنها، از دو روش استفاده مى شود كه يكى مبتنى بر شناخت ويژگى مؤلفه هاست و ديگرى مبتنى بر پژوهش معكوس. اين روش تحليل و تبيين محقق را به لايه هاى معنايى عميق ترى مى رساند و امكان طرح ايده ها و نظريه هاى مختلف را فراهم مى سازد.

كليد واژه ها: فقه الحديث، معارف روانشناختى، فهم روانشناختى، لايه هاى معنايى، روش فهم پيشرفته متن، گزاره دينى، پژوهش معكوس.

مقدمه

يكى از مباحث مطرح در قلمرو علم و دين، رابطه حديث و روانشناسى است كه موافقان و مخالفان جدى دارد. اين نوشتار در صدد طرح اصل بحث و بيان ديدگاه هاى نظرى موافقان و مخالفان نيست. آنچه اين نوشتار بدان مى پردازد، روش شناسى فهم معارف روانشناختى دين است. بر اساس ديدگاه