بنابر اين گزاره تفسيرى كه در بين مفسران گذشته از مقبوليت بسيار برخوردار بوده، «ترونها» يا جمله مستأنفه است و يا اين كه در آيه تقديم و تأخير رخ داده و در اصل چنين بوده است:
اللّه الذى رفع السماوات ترونها بغير عمد.
ب. برخى ديگر معتقدند ضمير در «ترونها» به «عمد» بازمى گردد و معناى آيه به اين شرح است:
خداوند است كه آسمان ها را بدون ستون و استوانه مرئى برپا ساخت.۱
روايتى از امام رضا عليه السلام اين ديدگاه را تأييد مى نمايد. ۲ در اين ديدگاه، «ترونها» صفت براى «عمد» فرض شده است، به اين معنا كه آسمان ستون هايى دارد كه از چشم مردمان پنهان است. مفسران، پيش از كشف نيروى جاذبه، توان درك ستون هاى نامرئى آسمان را نداشتند و از همين رو، غالبا ديدگاه اول را برگزيدند. با پيشرفت علم و كشف نيروى جاذبه، امروزه مفسران و كيهان شناسان، اين آيه را از نمونه هاى اعجاز علمى قرآن بر مى شمارند و معتقدند مراد از ستون هاى نامرئى آسمان در اين آيه، همان نيروى جاذبه است كه به صورت يك ستون نامرئى، كرات آسمان را در جاى خود نگه داشته است. ۳
برخى از راويان ـ كه از زاويه گروه دوم به آيه نظر داشته اند ـ در تعبيرى نادرست مراد از ستونهاى نامرئى آسمان را پايه هايى مى دانند كه بر كوه قاف استوار و آسمان را هم چون گنبدى نيلگون بر فراز خويش، پابرجا نگاه داشته است. ۴
مفسرانى هم چون فخر رازى به عدم اعتبار روايات مزبور تصريح نموده اند. ۵ اين روايات، علاوه بر اين كه از نظر محتوا با علم روز و آراى مفسران منافات دارند، عموما يا مجرد از اسنادند و يا در برخى موارد به صورت مرسل به افرادى هم چون اياس بن معاويه و ليث و... مى رسند و فاقد اعتبارند.
5 . «بَلْ هُوَ قُرْءَانٌ مَّجِيدٌ * فِى لَوْحٍ مَّحْفُوظِ» ۶
آيه پايانى سوره بروج، تنها آيه اى است كه در قرآن از لوح محفوظ سخن به ميان آورده است. مفسران با ايجاد ارتباط ميان اين آيه با آيات «إِنَّهُو لَقُرْءَانٌ كَرِيمٌ * فِى كِتَـبٍ مَّكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُو إِلَا الْمُطَهَّرُونَ» ، ۷ مراد از لوح محفوظ را همان «كتاب مكنون» دانسته اند كه در آن، قرآن كريم از
1.التبيان، ج۶، ص۲۱۳.
2.على بن ابراهيم، عن ابيه، عن الحسين بن خالد، عن أبى الحسن الرضا عليه السلام قال: قلت له: أخبرنى عن قول اللّه « و السماء ذات الحبك ». فقال: هى محبوكه إلى الأرض و شبك بين أصابعه. فقلت: كيف تكون محبوكه إلى الأرض و اللّه يقول « رفع السماوات بغير عمد ترونها »؟ فقال: سبحان اللّه ! أ ليس اللّه يقول بغير عمد ترونها؟ فقلت: بلى. فقال: ثم عمد و لكن لا ترونها (تفسير القمى، ج۲، ص ۳۲۸).
3.تفسير نمونه، ج۱۰، ص۱۱۱.
4.تفسير السمعانى، ج۳، ص۷۶؛ معالم التنزيل، ج۳، ص۵؛ البحر المحيط، ج۵، ص۳۵۴؛ تاج العروس، ج۵، ص۱۲۳.
5.مفاتيح الغيب، ج۱۸، ص۲۳۲.
6.سوره بروج، آيه ۲۱ ـ ۲۲.
7.سوره واقعه، آيه ۷۷ ـ ۷۹.
