نتیجه

این پژوهش در پی شناخت نگاه حاکم بر دیدگاه ثقة الاسلام کلینی در تدوین کتاب الکافی است. برخی از مستشرقان با مفروض شمردن تدوین الکافی در بغداد بر این نکته تأکید کرده‌اند که الکافی متأثر از فضای عقل‏گرای معتزله بغداد نگاشته شده است، اما شواهدی که در این پژوهش ارائه شده نشان می‌دهد الکافی نماد گفتمان حدیثی قم است. میزان بهره‌مندی کلینی از مشایخ حوزه حدیثی قم، ارائه الکافی در ری پیش از بغداد، غالب بودن بحث از امامت در بخش اول اصول بر سایر مباحث و غالب بودن نسبت احادیث قم در بحث عقل بر سایر حوزه‌ها شاهد این مدعاست که نگاه حوزه حدیث قم عقلی نقلی بوده و الکافی نماد این نگاه است.
با اثبات نگاه قم در تدوین الکافی نظریه اختلاف دیدگاه دو کتاب الکافی و بصائر الدرجات و تاثیر دو حوزه حدیثی در این تفاوت نیز نفی شده و این سخن که کلینی از گفتمان رایج مکتب قم عقب نشینی کرده رد می‌شود. علت اصلی شمار کمتر روایات مرتبط با علم امام در کتاب الکافی نسبت به کتاب بصائر الدرجات نیز به گستره حوزه‌های معرفتی متفاوت در کتاب الکافی مرتبط است که با توجه به حجم کتاب، محدودیت در نقل روایات را سبب شده است.

کتابنامه

_ اسانید کتاب الکافی، حسین طباطبایی بروجردی، تحقیق و تکمیل: محمود دریاب، قم: موسسة آیه الله العظمی بروجردی، ۱۳۸۵ش.
_ الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تحقیق: حسن الموسوی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.
_ الامالی، شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، بیروت: اعلمی، 1400ق.
_ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، احمد بن علی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1986م.
_ تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، علی بن الحسن بن هبه الله، علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1418ق.
_ التوحید، شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
_ الخرائج و الجرائح، قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، قم: موسسة الامام المهدی، 1409ق.