فضای صدور - صفحه 11

دیدگاه‌های آنان سبب پدید آمدن سؤال در ذهن عالمان شیعه شده است و آنان این پرسش‌ها را با ائمه علیهم السلام مطرح کرده‌اند.۱
یکی از اهداف نخستین طرّاحی کتابی با عنوان جامع احادیث الشیعه توسّط آیة الله بروجردی ‌نیز دستیابی به همین هدف بود که به دلایلی به سرانجام نرسید.

2. شناسایی در ضبط روایات تقیه‌ای

شناسایی فضای صدور متون روایی شیعه، افزون بر پدیدآوری فهم ‌برتر، سبب شناسایی علمی روایات تقیه‌ای نیز می‌گردد. در تبیین سبب صدور روایات تقیه و چگونگی شناسایی آن می‌گوییم:
فضای خفقان‌آلود دوران بنی امیه و بنی عباس، گاه موجب تهدید جدّی جامعه شیعی می‌گشت. این تهدید، سبب می‌شد که گاه اهل بیت علیهم السلام برای حفظ کیان تشیّع و جان و مال شیعیان و بویژه عالمان شیعی و یا مصون ماندن ناحیه امامت از خطرات، به‌گونه‌ای سخن گویند که در آن دوره خاص، آسیبی متوجه ارکان شیعه نگردد و جامعه شیعی، به عنوان جامعه‌ای بی‌اعتنا به احکام شرعی مورد توجه توده مردم و حاکمان، معرفی نشود.
از این رو، روایات اهل بیت علیهم السلام گاه جهت صدور خاص دارند و بیان‌گر حکم شرعی واقعی نیستند و یا مطالبی را مطابق با احکام و افکار عمومی اکثریت اهل سنّت، بیان کرده‌اند. این گروه از روایات، با عنوان «روایات تقیّه‌ای» شناخته می‌شوند و مربوط به دوره و زمان خاص هستند و طبیعتاً نسبت به همه دوره‌ها و زمان‌ها شمول و فراگیری احکام شرعی ندارند. به عبارت دیگر، قضایای حقیقی و دائمی محسوب نمی‌شوند و تنها به عنوان وظیفه شرعی برای مخاطب خاص در زمان و یا مکان خاص، صادر شده و در غیر آن شرایط، حُجّیت لازم را برای استناد ندارند.
شناسایی روایات تقیه‌ای، یکی از مهارت‌های مهم در اجتهاد و استنباط احکام شرعی است. عدم شناسایی و یا شناسایی نادرست، سبب می‌شود که اجتهاد، به بیراهه رود و حکمی غیر شرعی جای‌گزین حکم شرعی شود.
شناسایی آرای صحابه، تابعیان و اقوال عالمان معاصر با زمان صدور روایات اهل بیت علیهم السلام از این منظر، اهمیت بیشتری می‌یابد. روشن است که روایات امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد علیهم السلام ناظر به روایاتی است که در آن دوره، عالمان اهل

1.. ر.ک: «مبانی و سبک استنباط آیة الله بروجردی»، ص۲۴۵ به بعد.

صفحه از 16