نتیجه‌

نتیجه این بررسی آن است که نباید حسن خلق را معادل کل فضایل و رذایل اخلاقی دانست؛ بلکه به معنای خلق مثبت در روابط بین‌فردی است. از این رو، وقتی در جایی مانند ازدواج^۱ و مانند آن، حسن خلق شرط می‌شود، بدان معنا نیست که فرد باید همه فضایل اخلاقی را داشته باشد، بلکه مراد آن است که اخلاقِ خوبِ ارتباط با دیگران داشته باشد. مصادیق آن نیز در متون دینی هشت مورد است. با مشخص شدن این هشت مورد، سردرگمی در این باره نیز از بین می‌رود. لذا کسی که می‌خواهد خوش اخلاق باشد، می‌داند که باید این هشت مورد را عمل کند و اگر بنا باشد خوش اخلاقی کسی را شناسایی کنیم، می‌دانیم که باید دست کم این هشت شاخص را داشته باشد و اگر بنا باشد خوش اخلاقی را ترویج کنیم، به شعار دادن بسنده نکرده و می‌دانیم که باید این هشت مورد را تبلیغ کنیم. از چیزهایی که برای علوم انسانی به ویژه روان‌شناسی اجتماعی مهم است، چگونگی تأثیر حسن خلق بر بهبود روابط اجتماعی است که قابلیت نظریه‌پردازی دارد. بر اساس منابع اسلامی، سه مؤلفه (وسعت _ سهولت _ زینت) _ با توضیحی که گذشت _ اموری هستند که می‌توانند چگونگی تأثیر را توضیح دهند.
خلاصه سخن، این که یافته‌های این پژوهش می‌تواند در مقام عمل مردم را راهنمایی کند که در رابطه با دیگران چگونه باید عمل نمایند و چه مواردی را باید لحاظ کنند. در مقام تبلیغ، می‌تواند تکلیف رسانه‌ها و دستگاه‌های تبلیغی را برای فرهنگ‌سازی و ترویج حسن خلق مشخص سازد. همچنین در مقام نظریه‌پردازی و تولید علمِ مبتنی بر مبانی دینی نیز می‌تواند دانش روانشناسی اجتماعی را در تحلیل نظری حسن خلق، و ساخت آزمون‌های تشخیصی برای سنجش میزان حسن خلق، و تدوین برنامه‌های مداخله‌ای برای تغییر خلق در افراد یاری دهد.

کتابنامه

_ الأمالی، محمّد بن علی ابن بابویه قمّی (شیخ صدوق) (م381ق)، تحقیق: مؤسّسة البعثة، قم: مؤسّسة البعثة، اول، 1407ق.
_ الأمالی، محمّد بن حسن طوسی (شیخ طوسی) (م460ق)، تحقیق: مؤسّسة البعثة، قم: دار الثقافة، اول، 1414ق.