در تبیین فرایند، نتیجه گرفته شد که فرایند اصلی در تحقق صبر ورود از پایان شیرین آن است؛ یعنی انسان در صورتی موفق به صبر میشود که به جای تمرکز به تلخیهای ابتدای صبر، به امور خوشایند که بر اثر آن محقق میشود (از قبیل رسیدن به بهشت، رهایی از خطرات و...)، تمرکز و توجه کند. همچنین بیان شد که در روند شکلگیری صبر، سه مرحله وجود دارد: 1. مواجهه با دشواری، 2. ارزیابی و فعال شدن عوامل، 3. بروز واکنش صبر(که دارای آثاری یا نشانههایی در رفتار، هیجان و شناخت است). عواملی که در مرحله دوم باعث تمرکز و سوق انسان به عاقبت خوشایند صبر میشود، عبارتاند از شناخت و حزم. بر اثر شناخت و حزم چهار مکانیزم در انسان محقق میشود که عبارتاند از شوق، ترس، زهد و انتظار مرگ. این عوامل باعث میشود که انسان سختیها و دشواریهای موجود در دستیابی به هدف را تحمل کرده و بیتاب نشود.
در پایان، پیشنهاد میشود با توجه به فرایند و عواملی که بیان شد، به بررسی و استخراج تکنیکهایی جهت ایجاد یا تقویت صبر پرداخته شود. در صورتی که تکنیکها کشف و تبیین گردد، میتوان آنها را به صورت بسته کاربردی تدوین نموده و در زمینههای اخلاقی و روانشناسی به کار برد.
کتابنامه
_ اخلاقپژوهی حدیثی، عباس پسندیده، تهران: سمت، 1388ش.
_ اصول الكافی، محمد بن یعقوب کلینی، ترجمه سیدجوادمصطفوی، تهران: کتاب فروشی علمیه اسلامیه.
_ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
_ بیان المعانی، ملاحویش عبدالقادر آل غازی، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق .
_ پاداش نیكیها و كیفر گناهان، محمد بن علی بنبابویه، ترجمه: محمدعلی مجاهدی، قم، انتشارات سرور، 1381ش.
_ تاج العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی حسینی زبیدی، محقق/مصحح علی شیری، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
_ تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه وآله ، حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی، قم: جامعه مدرسین، 1404ق/1363ش.