و هذه الكثرة فی السعة و الافتتاح فی العلم لا یكون الا لدنّیاً سماویا الهیا.۱
نتیجه
الف باب، موضوع روایاتی فراوان است که ماهیت، گستره و منشأ بخشی از علم امام را بیان می‌کند.کثرت این روایات به گونه‌ای است که از کمینه بازبینی آن نتیجه تواتر معنوی دریافتی دانشی عظیم مشهود است. الکافی، بصائر الدرجات و الخصال سه منبع اصلی بازتاب این مسأله در جوامع حدیثی شیعهاند و گستره نقل آن در منابع اهل سنت گویای شهرت این مسأله است. الف باب، حلقه‌ای از شناسه معرفت اهل بیت قلمداد می‌شود. خانواده روایات الف باب مستلزم آن است که ظرف الف باب بودن با وجود قابلیت‌های اعطایی و الهی همراه شود. سخن در باره این منبع به عنوان میراث نبوت، با ملاحظه گونه طرح و تعدد شاهد آوردن به آن و گستره علوم و معارفی که در برگرفته است، گفت و گو از گوهری با اصالت و جایگاه خاص آن در میان علوم اهل بیت و دست نایافتنی بودن آن برای سایرین است. این ویژگی از دیدگاه اهل سنت به عنوان صمیم اعتقادات شیعه شناخته می‌شود و لوازمی از آن همچون «باب مدینة العلم» و «اقضی الناس» را پذیرفته‌اند. تحقق این تحدیث در مدت زمان کوتاه و قراین دیگر می‌فهماند که هر باب از هزار باب اول، اصل یا مطلب جامع و کاملی را در بر می‌گیرد؛ به گونه‌ای که از آن هزار باب دیگر از علم می‌جوشد. آنچه این مقاله به بررسی و تبیین آن پرداخت، می‌تواند از جمله دلایل اثبات ادعای انحصار مرجعیت دینی در پیشوایان شیعه علیهم السلام به شمار آید. با توجه به این که از شاخه‌های اصلی موضوع علم امام _ که می‌تواند در بحث از کیفیت و کمیت آگاهی امام مورد دقت نظر قرار یابد _ مسأله منابع علم امام است، روایات الف باب بیان می‌کنند که یکی از پایه‌های معرفتی دانش الف باب، آگاهی یافتن امام به احکام و حلال و حرام الهی با دانش انتقال یافته از پیامبر به امام علی علیهما السلام است. اثبات این موضوع، مجهولاتی چند از مسأله خاتمیت در چگونگی استمرار هدایت الهی و منبع احکام صادر شده از امام را پاسخ‌گوست. با توجه به الهی و ویژه بودن این انتقال علم، روایات الف باب دلالتی بر جواز قیاس نخواهد داشت.
کتابنامه
_ إرشاد القلوب، حسن بن ابو الحسن دیلمی، قم: انتشارات شریف رضی، 1412ق.
1.. مجموعه رسائل الامام الغزالی، ص۲۳۳.
