پژوهشی در روایات «ألفِ باب» - صفحه 178

1. توسط خود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ،
2. با تفکر و جست و جوی حضرت امیر علیه السلام،
3. هزار باب اصلی نشانه و علامت‌های هزاران باب بوده‏اند،
3. شیوه حکم نمودن را به صورت اجمالی تعلیم داده شده است.۱
هر چند با توجه به آنچه از محتوا و شاکله موضوعات علم الف باب در روایات بیان شده، می‌توان تعدادی از این اقوال را متناسب با آگاهی و معرفتی که برای حضرت علیه السلام حاصل شده صحیح شمرد و لازم نیست تنها یکی از اقوال پذیرفته شود. غزالی نیز با پذیرش اصل این روایت و صحیح دانستن آن در توصیف این دانش امیرالمؤمنین علیه السلام و طبیعی بودن و یا منشأ فوق طبیعی داشتن آن، معتقد به الهی و لدنی بودن این معرفت و آگاهی است و با تجلیل و احترام از این امر یاد می‌کند. وی در کتاب العلم اللدنی به دو روایت امیرالمومنین علیه السلام اشاره می‌کند:
1. پیامبر زبان خود را در کام من نمود که در نتیجه آن در قلبم هزار باب دانش گشوده شد که با هر بابی از دانش، هزار باب دیگر از دانش به دنبال داشت.۲
2. اگر بر کرسی حکم می‌نشستم، برای یهود با توراتشان و نصاری با انجیل و مسلمانان با قرآن حکم می‌نمودم.۳
سپس می‌نویسد که این مرتبه با علم‌آموزی عادی به تنهایی به دست نمی‌آید، بلکه رسیدن به این مرتبه با نیروی علم لدنی ممکن است.۴ او برای تأیید بیان خود به فرمایشی دیگر از حضرت اشاره می‌کند که حضرت با اشاره به عهد موسی و این که شرح آن چهل حمل (بار شتر) بوده است، فرموده است که اگر خدا و رسولش به من اجازه می‌دادند، شروع به شرح معانی «الف» از سوره فاتحه الکتاب می‌نمودم؛ به گونه‌ای که به همان اندازه (چهل حمل) می‌رسید. غزالی پس از این نقل، آن را تنها با لدنی و آسمانی و الهی بودن سازگار می‌داند و می‌نویسد:

1.. الصراط المستقیم، ج۳، ص۲۰۹؛ مجالس در مناظرات، ص۲۲۵-۲۲۷.

2.. قال امیرالمؤمنین علیه السلام: «ان رسول الله ادخل لسانه فی فمی فانفتح فی قلبی الف باب من العلم مع کل باب الف باب» (الطرائف، ج۱، ص۱۳۶؛ مرآه العقول، ج۳، ص۲۸۸؛ بحار الانوار، ج۸۹، ص۱۰۴.

3.. و قال علیه السلام: «لو ثنیت لی الوسادة و جلست علیها لحکمت لاهل التوراة بتوارتهم و لاهل الانجیل بانجیلهم و لاهل القرآن بقرآنهم» (ر.ک: الطرائف، ج۱، ص۱۳۶؛ سعد السعود، ص۲۸۴؛ برای ملاحظه روایاتی با این محتوا با کمی تفاوت در الفاظ ر.ک: کتاب سلیم، ج۲، ص۸۰۳؛ اصول السته عشر، ص۱۸۲؛ بصائر الدرجات، ص ۱۳۲-۱۳۴؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۱۸۸؛ امالی الصدوق، ص۳۴۱؛ امالی الطوسی، ص۵۲۳).

4.. و هذه المرتبة لاتنال بمجرد التعلم بل یمکن فی هذه الرتبة بقوة العلم اللدنی.

صفحه از 179