4. شناخت مرگ
مرگ، این واقعیت مسلم هستی از چنان اهمیتی برخوردار است که خداوند متعال در آیات متعددی از آن یاد کرده است و بر تحقق آن تأکید کرده است.۱ همچنین معصومان _ علیهم السلام _ و بزرگان دین به واکاوی مفهوم مرگ پرداخته‌اند و سعی در شناخت دهی صحیح در باره این واقعه داشته‌اند. حال، باید دید شناخت ویژگی‌های گوناگون مرگ چگونه در کنترل احساسات و اصلاح رفتار انسان تأثیر گذار است و چه نتایجی را به همراه دارد. برای رسیدن به پاسخ این پرسش متون دینی مورد بررسی قرار گرفت و چند اثر اخلاقی برای آن به دست آمد. یکی از آنها کوتاهی آرزوهاست. کوتاهی آرزو یکی از آثار توجه به مرگ و شناخت آن است؛ زیرا مرگ به عنوان پایان دنیا، آرزو را از بین می‌برد؛ چرا که آرزو در فرض تداوم حیات معنا می‌یابد و انسانی که مراقب خود و حیات جاویدان خویش است، آرزوی خود را کوتاه می‌کند. امام علی _ علیه السلام _ در این باره می‌فرمایند:
عَجِبْتُ لِمَنْ لَا یمْلِک أَجَلَهُ کیفَ یطِیلُ أَمَلَه.۲
اثر دیگر، درمان حزن است. همچنین اگر انسان به سختی‌های مرگ آشنا باشد، از غم و اندوه دنیا رهایی می‌یابد. یکی راه‌های غلبه بر حزن و اندوه توجه به سختی‌های بزرگ‌تر است. این مسأله سبب می‌شود تا حدی از فشار روحی و اندوهی که در پی یک حادثه تلخ بر انسان وارد می‌شود، کاسته شود. در روایتی امام صادق _ علیه السلام _ ضمن گفت و گویی که با ابو بصیر دارند، به نقش شناخت مرگ و حوادث پس از آن در دوری از حزن و اندوه اشاره می‌کنند و به او می‌فرمایند: آیا هیچ گاه دردمند و اندوهگین نمیشوی؟ گفتم: به خدا سوگند آری. فرمودند: هر گاه چنین میشوی، مرگ و تنهایی خودت را در گور به یاد آور که دیدهگانت بر دو گونهات روان می‌شوند و مفاصل تو از یک دیگر گسسته و کرم‌ها از
1.. خداوند متعال می‌فرماید: کلُُّ نَفْسٍ ذَائقَةُ الْمَوْتِ ثمَُّ إِلَینَا تُرْجَعُون؛ هر نفسی چشنده مرگ است، آن گاه به سوی ما بازگردانیده خواهید شد (سوره عنکبوت، آیه ۵۷).
نیز می‌فرماید: وَ کنَّا نُکذِّبُ بِیوْمِ الدِّینِ * حَتی أَتَئنَا الْیقِین؛ و روز جزا را دروغ میشمردیم تا مرگ ما در رسید (سوره مدثر، آیه ۴۶_۴۷).
2.. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص۱۶۴. همچنین ایشان در کلامی دیگر می‌فرماید: «مَنْ أَیقَنَ أَنَّهُ یفَارِقُ الْأَحْبَابَ وَ یسْکنُ التُّرَابَ وَ یوَاجِهُ الْحِسَابَ وَ یسْتَغْنِی عَمَّا خَلَفَ وَ یفْتَقِرُ إِلی مَا قَدَّمَ کانَ حَرِیاً بِقَصْرِ الْأَمَلِ وَ طُولِ الْعَمَل؛ هر کس یقین کند از دوستان جدا می‌شود، و در خاک جای می گیرد، و باید حساب بدهد و از آنچه نهد سودی نبرد، و به آنچه پیش فرستاده نیاز دارد، سزاوار است که آرزوهایش را کم کند و به عمل مشغول گردد».
