نگاه حوزه بغداد به راويان و آراي رجالي مدرسه حديثي قم - صفحه 126

صدوق و احمد بن محمد بن یحیی العطار منتقل شده است.
در نگاهی گذرا به برخی راویان برجسته مثل حریز بن عبدالله، معاویة بن عمار، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، جمیل بن دراج، محمد بن ابی عمیر، عبیدالله بن علی حلبی و برادرش محمد و نیز هشام بن حکم حضور راویان قمی مشهود است.۱
بخشی از این طرق از صدوق آغاز و به واسطه مشایخش همچون پدرش و این ولید به طبقه سعد، حمیری و صفار می‌رسد و توسط احمد اشعری و محمد بن حسین بن ابی الخطاب به راویان کوفی می‌رسد. بخش دیگری نیز از احمد بن محمد بن یحیی آغاز می‌شود و راهی شبیه قبل را طی می‌کند. نیز مسیر علی بن ابراهیم و پدرش در فرآیند انتقال به چشم می‌خورد.
نقل همه کتب و روایات برخی از اصحاب امامیه از دیگر امتیازات مشایخ قم به شمار می‌رود. صدوق همه تراث حسن بن محبوب، حسن بن علی فضال، سعد بن عبدالله، محمد بن ابی عمیر، صفار [به جز البصائر] و یونس بن عبدالرحمن را در فرآیند انتقال به طوسی می‌رساند. نیز ابن بطه میراث محمد بن احمد بن یحیی و ابن ابی جید میراث محمد بن علی بن محبوب را به شیخ منتقل کرده‌اند.۲

نتیجه

پرداخت گسترده مدرسه بغداد به علوم عقلی و گاه تفسیر روایات با شیوه عقل‌گرای حاکم بر آن ضوابط خاصی برای این الگو تعریف می‌کند. بر اساس این تعریف و با تحلیلی پسینی، مدرسه حدیثی قم به تساهل در تعامل و پذیرش روایات متهم شده است. قم به عنوان حلقه وسط میان کوفه (نقطه پیدایش) و بغداد (مرکز تحلیل و تضارب آرای امامیه و مخالفان) به پالایش و تدوین و تبویب احادیث پرداخته است. مطالعه منابع فهرستی و طرق انتقال آن به مدرسه بغداد نشان می‌دهد:
1. نقد محتوایی میراث برخی راویان که فضای قم ایشان را برنتافته، مهر تأییدی بر شخصیت و میراثشان را به دنبال دارد.

1.. ر.ک: رجال ‏النجاشی، ص۱۴۴، ش ۳۷۵؛ ص۴۱۱، ش ۱۰۹۶؛ ص۷۵، ش ۱۸۰؛ ص۱۲۶، ش ۳۲۸؛ ص۳۲۶، ش ۸۸۷ ؛ فهرست الطوسی، ص۱۶۲، ش ۲۴۹؛ ص۴۶۲، ش ۷۳۷؛ ص۵۰، ش ۶۳ ؛ ص۴۰۴، ش ۶۱۸ ؛ ص۱۲۳، ش ۱۶۴؛ ص۳۰۵، ش ۴۶۷؛ ص۳۸۵، ش ۵۸۸؛ ص۴۹۳ _ ۴۹۵، ش ۷۸۳.

2.. فهرست الطوسی، ص۱۲۳، ش ۱۶۲؛ ص۱۲۴، ش ۱۶۴؛ ص۲۱۶، ش ۳۱۶؛ ص۴۰۵، ش ۶۱۸؛ ص۴۰۸، ش ۶۲۲؛ ص۴۱۰، ش ۶۲۳؛ ص۴۱۳، ش ۶۲۴؛ ص۵۱۲، ش ۸۱۳.

صفحه از 127