بررسي و ارزيابي وجوه جمع بين روايات «اهل الذكر» و سياق آيات (43 سوره نحل و هفتم سوره انبيا) در ديدگاه مفسران - صفحه 37

اختصاص داده است.
شیخ طوسی (م460ق) در التبیان، از قول ابن عباس و مجاهد، اهل الذکر را «اهل کتاب» و از قول ابن زید «اهل قرآن»، از قول رمّانی، ازهری و زجاج «اهل العلم به اخبار گذشتگان» معنا می‌کند. ایشان تنها به نقل حدیثی از امام باقر _ علیه السلام _ که می‌فرماید: «نحن اهل الذکر»، اکتفا کرده است؛ بدون آن که دیدگاهی را برگزیند یا وجه جمعی بین حدیث امام باقر _ علیه السلام _ با سایر اقوال ارائه کند.۱ طبرسی (م548ق) در مجمع البیان نیز بر همین منوال مشی کرده و تنها از قرابت بین قول ابن زید _ که اهل الذکر را اهل القرآن می‌داند _ با حدیث امام باقر _ علیه السلام _ خبر می‌دهد؛ چون اهل بیت _ علیهم السلام _ اهل القرآن هستند.۲ ایشان در کتاب جوامع الجامع در تفسیر این تعبیر در سوره انبیا تنها به نقل اقوال و روایات اکتفا کرده، اما در سوره نحل آنان را «اهل کتاب» معنا می‌کند.۳
مرحوم ابوالفتوح رازی (از مفسران قرن ششم) نیز در این باره تنها به نقل اقوال بسنده کرده است.۴ جمعی دیگر نیز همین منوال را پیموده‌اند؛ مانند ملا فتح الله کاشانی (م994ق)۵ و ابن ابی جامع عاملی (م1135ق)۶ و بانو امین اصفهانی۷ ...؛ هر چند روایات متواتر در مصادر شیعه _ که برخی با سندهای صحیح نیز نقل شده است _ اهل الذکر را به «اهل بیت» معنا کرده‌اند. مرحوم صفّار (م290ق) [که عناوین کتاب وی از دیدگاهش حکایت می‌کند] بابی را تحت عنوان «فی ائمه آل محمد_ علیهم السلام _ انّهم اهل الذکر الّذین أمر الله بسؤالهم ...» مطرح ساخته و در آن 28 روایت نقل کرده است.۸ مرحوم کلینی، نیز بابی را تحت عنوان «إنّ اهل الذکر الّذین أمر الله الخلق بسؤالهم هم الائمه _ علیهم السلام _ » گشوده و با ذکر نه روایت در ذیل آن از دیدگاه خود خبر داده است.۹ همچنین، علامه مجلسی در بحار الانوار ذیل باب «إنّهم علیهم السلام الذکر و اهل الذکر و انهم المسئولون ... » بدان پرداخته است. ایشان پس از ارائه نظر خود، بر اساس روایات، اهل

1.. التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۳۸۴.

2.. مجمع البیان، ج۶، ص۵۵۷.

3.. جوامع الجامع، ج۳، ص۴؛ همان، ج۲، ص۲۸۹ - ۲۹۰.

4.. روض الجنان و روح الجنان، ج۳، ص۲۷۷ و ۵۳۶.

5.. زبده التفاسیر، ج۴، ص۳۰۲.

6.. الوجیز فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۹ و ۱۷۲.

7.. مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۷، ص۱۹۴ - ۱۹۵.

8.. بصائر الدرجات، باب ۱۹، ص۳۸ - ۴۳.

9.. الکافی، ج۱، ص۲۱۰ - ۲۱۲.

صفحه از 50