معقوليت ايمان - صفحه 16

شرط‌بندی پاسکال می‌داند و می‌گوید:
این گفته حکمت‌آمیز صورتی کهنه از همان بیان معروف پاسکال دانشمند فرانسوی است که حکماء اروپا شرطیه پاسکال (Le pari de Pascal) خوانده‌اند و قرن‌ها قبل از پاسکال در نزد مسلمین گفته شده است.۱
نحوه انتقال این استدلال از غزالی _ که به عربی می‌نوشت و در طوس می‌زیست _ به پاسکال _ که به فرانسوی می‌خواند _ مایه نظرورزی و پژوهش‌هایی شده است. عبدالرحمن بدوی احتمال می‌دهد که پاسکال از طریق نوشته‌های ریموندو مارتینی با استدلال غزالی آشنا شده باشد.۲ به نوشته وی، مارتینی، مستشرق و تبشیری اسپانیایی قرن سیزدهمی، در مهم‌ترین کتاب خود، خنجر ایمان در سینه‌های مسلمانان و یهودیان، از منابع اسلامی بهره‌های فراوان برده و در موارد متعددی از کتاب‌های غزالی به خصوص تهافت الفلاسفه، میزان العمل، مشکات الانوار، و المنقذ من الضلال استفاده کرده و به آنها ارجاع داده است.۳ تأثیر سنت اسلامی بر استدلال پاسکال در حدی بود که میگوئل آسین پالاسیوس، مستشرق اسپانیایی، در سال 1920 پژوهشی را به آن اختصاص داد و طی آن سوابق اسلامی شرط‌بندی پاسکال۴ را منتشر کرد.۵ همچنین حنا الفاخوری و خلیل الجر با اشاره به کتاب آسین پالاسیوس می‌نویسند:
مهم‌ترین آثار غزالی به زبان لاتینی ترجمه شد و رامون مارتین از او بسیار اخذ کرده است و قدیس توماس آکویناس و سپس پاسکال از مارتین اخذ کرده‌اند.۶
زرین‌کوب همین نکته را پیش می‌کشد و نتیجه می‌گیرد که شباهت میان استدلال غزالی و پاسکال از سر توارد صرف نیست و پاسکال وامدار غزالی است و استدلال مندرج در اندیشه‌ها را از او گرفته است. دلیل این احتمال آن است که نام آثار غزالی مانند میزان العمل، احیاء العلوم و مقاصد الفلاسفه در نوشته‌های ریمون مارتین اسپانیایی موجود است و

1.. کارنامه اسلام، ص۱۰۴.

2.. دور العرب فی تکوین الفکر الاوروبی، ص۲۸.

3.. موسوعة المستشرقین، ص۳۰۹.

4.. M. Asin Palacios, Los Precedentos Musulmanes del Pari de Pascal, Santander, ۱۹۲۰.

5.. موسوعة المستشرقین، ص۱۲۴.

6.. تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج۲، ص۵۹۰.

صفحه از 27