خود دارای تعارض بوده و ارزیابی‌هایشان در مورد راویِ واحد مختلف است؛ مثلا شیخ‌طوسی در رجال بیان می‌کند که سالم بن مکرم (تاریخ وفاتش نامعلوم است) ضعیف است، اما در جای دیگر اظهار می‌دارد که او ثقه است.۱ نجاشی او را «ثقة ثقة» می‌خواند.۲ همین طور، شیخ‌طوسی با ضعیف‌شمردن «سهل‌بن‌زیاد» در فهرست و ثقه‌شمردن او در کتاب رجال در ارزیابی‌اش از او، که از منابع مهم روایات کلینی است، دچار تناقض‌گویی شده است.۳ شیخ مفید نیز درباره «محمد‌بن‌سنان» با توثیقش در کتابی و تضعیفش در کتاب دیگر، نظریات متناقضی ارائه داده است.۴
این اختلاف‌ها در توثیقات ممکن است ناشی از ارزیابی‌های عقلیِ [اجتهادی شخصی] رجالی و تفسیرهایش از گزارش‌های مربوط به افراد باشد. شاید ارزیابی وثاقت شخص خاصی که _ مثلاً _ بر پایه آثار کشّی صورت گرفته است، چنین اختلافاتی را ایجاد کرده باشد، چراکه نه تنها وی توصیفاتی ضدّ و نقیض درباره راوی واحدی مطرح کرده است، بلکه برخی گزارش‌هایش منشأ تفسیر‌های مختلف شده است. چنین عواملی موجب ایجاد اختلاف‌هایی در توصیف برخی رجال شده است؛ به ویژه اگر گزارش روشنی درباره وثاقت آنان ارائه نشده باشد.
محققان بعدی مانند زین‌الدین بن علی شامی (شهید‌ثانی _ متوفای 1558م.) و محمد‌مهدی بحر‌العلوم (متوفای 1797م.) معتقدند در جایی که بین شیخ‌طوسی و نجاشی اختلاف وجود داشته باشد، ارزیابی نجاشی از راوی ترجیح خواهد داشت.۵ این بدان جهت است که برخلاف شیخ‌طوسی، نجاشی توصیفات روشنی درباره رجال ارائه می‌دهد. یکی از دلایل احتمالی برای تفاضل ارزیابی‌های نجاشی این است که او در این زمینه متخصص بوده است، در حالی که شیخ‌طوسی علاوه بر رجال، در شاخه‌های دیگر نیز ید طولایی داشته است. شاید این نکته به نجاشی کمک کرد تا در کارش دقیق‌تر باشد. از سوی دیگر، سایر محققان بر آنند در جایی که بین شیخ‌طوسی و نجاشی اختلاف وجود داشته باشد، نظریاتشان با هم تعارض کرده و در
1.. خلاصةالأحوال فی علم الرجال، الفوائد الرجالیه، ج۳، ص۲۵۳.
2.. رجال(نجاشی)، ص۱۳۴.
3.. فهرست(طوسی)، ص۸۰؛ رجال(طوسی)، ص۴۱۶.
4.. فوائدالرجالیه، ج۳، ص۲۵۳.
5.. برای بحث در این باره ر.ک: رجال نجاشی(نائینی)، ج۱، ص۱۶.
