آنان را برانگیخت تا کتاب‌های رجالی خود را به گونه‌ای تألیف کنند که در آن‌ها نه تنها راویان حدیث را برشمرند، بلکه به وابستگی‌های فرقه‌ای ایشان نیز که وسیله بازشناسی رجال قابل اعتماد از رجالِ ناقل احادیث مشکوک بود، اشاره کنند.
سبک‌های توثیقات در کتب رجالی
یکی از ویژگی‌های برجسته متون رجالی شیعه این است که امکان توثیق راوی از دو راه مختلف وجود دارد؛ «توثیق خاص» که درباره توثیق یک نفر از اصحاب است، در مقابل «توثیق عام» که در آن، چند نفر هم‌زمان توثیق می‌شوند. اغلب موارد توثیقات خاص در کتب رجالی متقدم به چشم می‌خورد. این شیوه از توثیق زمانی رخ می‌دهد که یکی از اصحاب، مورد مدح و تمجید یکی از امامان یا اصحاب دیگر قرار گیرد و یا عبارات تحسین‌آمیزی درباره او ذکر شود. روشن‌ترین حالت از این نوع توثیق در جایی است که امام مستقیماً شخصی را توثیق کند، اما چنین گزارشی، خود نیز باید بر یک اِسناد محکم استوار بوده و قابل اعتماد (روایت معتبر) باشد. مثالی از این دست توثیقات، مورد ذیل است که کشّی آن را آورده است. علی بن مصیب(تاریخ وفات نامعلوم) از امام هشتم، علی بن موسی‌الرضا علیه السلام (متوفای 813 م.) پرسید: «من دور از شما زندگی می‌کنم و قادر نیستم در هر زمانی به خدمت شما برسم. از چه کسی می‌توانم معالم دینم را فرا بگیرم؟» طبق گزارش کشّی، امام‌رضا علیه السلام چنین پاسخ می‌دهد: «از زکریا بن آدم قمی که مأمون بر دین و دنیاست.»۱
افزون بر چنین گزارش‌هایی از توثیقات وارده از ناحیه امامان، مشکل اعتماد بر راوی با عبارات توثیقی ارائه‌شده کشّی، نجاشی و شیخ‌طوسی نیز حل می‌شود. ارزیابی آنان نیز به عنوان ارزیابی صحیح از سوی یک گزارش‌گر تلقی می‌شود. رجال‌پژوهانی چون خویی و سبحانی معتقدند، که رجالیون به مقتضای منابعی که در دسترس‌شان بوده، می‌توانسته‌اند وثاقت راوی را حس کنند.۲
این سؤال از احساس وثاقت رجال، در مورد توثیقات عام نیز مطرح است که در آن رجالی با تصریح بر قابلیت وثوق و اعتبار چند راوی، آنان را توثیق می‌کند.
1.. اختیارمعرفة‌الرجال، ص۵۹۵.
2.. مقصود از «حس»، انگارۀ درک به وسیله حواس پنج‌گانه است. ر.ک: فرهنگ لغت عربی_ انگلیسی، ج۲، ص۵۶۳. در متون رجالی، «حس» عبارت است از توانایی رجالی برای حس کردن وضعیت فرد بر پایۀ منابع قابل دست‌رس.
