دیگرانی که فاسدالعقیده بودند، جدا می‌کردند.^۱ این دیدگاه مورد تأیید برخی مطالب موجود در معاجم رجالی‌ای است که اشخاص مختلفِ وابسته به گروه‌های افراطی را معین کرده‌اند. بحث گذشته اِشعار بر این مطلب دارد که شیعه در قرن هشتم [میلادی (اوایل قرن دوم هجری)]، پایه‌های مکتوبات رجالی را پی‌ریزی کرد و برخی از عبارات آن مکتوبات در کتب رجال بعدی انعکاس یافت.

آثار رجالی شیعه در قرون دهم و یازدهم

بیشتر اطلاعات ما درباره راجع به وضعیت اصحاب ائمه و پیروان ایشان در جامعه شیعه بر اساس آثار رجالی‌ای است که طی قرن دهم و یازدهم [میلادی] تصنیف شده‌اند. همچنان که در جای دیگر بحث کردیم، بهره‌گیری از کتب رجالیون نخستین این دوره، یعنی کشّی، شیخ‌طوسی و نجاشی، جهت ارزیابی ویژگی‌ها و چارچوب ساختاری مکتوبات رجالی ضروری‌اند.^۲ این کتاب‌ها هم‌چنین برای ترسیم تصویری منسجم از اعتباری که رجال در طول دوره امامان واجد آن بودند، اهمیت دارند.
هرچند نسخه اصلی رجال کشّی موجود نیست، نسخه خلاصه‌شده از متن اصلی به‌دست شیخ‌طوسی، در دست‌رس است.^۳ ویژگی برجسته کتاب کشّی وجود گزارش‌های ضدّ و نقیض درباره یک صحابی، و گاهی حتی از یک امام است. کتاب او هم‌چنین مشتمل بر گزارش‌های بسیاری است که برخی از اصحاب برجسته ائمه، چون سلمان فارسی(متوفای بین سال‌های 644 تا 647 م.)، جابر جعفی(متوفای745 م.) و مفضل بن عمر(متوفای769 م.) را به فرقه‌های افراطی منتسب می‌کنند. علاوه براین، کشّی هم عبارات دالّ بر مدح و هم عبارات دالّ بر ذمی را ذکر می‌کند که ائمه درباره برخی از برجسته‌ترین یاران خویش، ابراز داشته‌اند که از آن جمله: زرارة بن اعین (متوفای 767 م.)، محمد بن مسلم ثقفی (متوفای 767 م.) و یونس بن عبدالرحمن (متوفای 823 م.) هستند. باید به این گزارش‌ها این واقعیت اجتماعی را نیز اضافه کرد