بلال۱ و جماعة کثیرة و افترقوا على خمس۲ عشرة۳ فرقة [و]۴ کان من قول أکثر تلک الفرق أنه لمیثبت أنّ للحسن بن علی ولد (کذا)،۵ و منهم من وقف علیه کما وقفت الواقفیة على موسى و منهم من رجع إلى إمامة محمد بن علی،۶ و منهم من لحق بالقطعیّة و صاروا فرقاً و ادّعت فرقة السمان هذا أنّ للحسن ولداً غائباً ثمّ اختلفوا بعد فمنهم من زعم أن اسمه علی و منهم من ذکر أن اسمه محمد، و منهم من زعم أنه لایسمّه و لایذکر و اختلفوا فی وقت ولادته أیضاً فمنهم من زعم أنّه ولد فی اللیلة الّتی مات فیها أبوه و منهم من زعم أنه ولد من جاریة تسمّی نرجس، و منهم من زعم أنه ولد من الجاریة المعدّلة عند القاضی ابن۷ أبیالشوارب۸ و اختلفوا فی حاله فمنهم من زعم [أنّ]۹ تعالی أخفى خبره عن ذلک [القاضی الذی عدّلت عنده]۱۰ و رفعه إلى السماء کما رفع عیسى [بن مریم ]۱۱ و هؤلاء یزعمون أنّ صاحبهم غائب عن هذا العالم۱۲ و منهم من زعم أن ذلک القاضی عرف خبره لکنّه کتمه لما کان أخذ من ماله و منهم من زعم أنّه کان رضیعاً عن وفات أبیه و رووا فی ذلک حدیثاً زعموا عن جعفر بن محمد: «إنّکم تبتلون بالرضیع و الجنین»۱۳ و منهم من زعم أنّه کان عند وفات أبیه
1.. وی نخست از یاران موثق امام عسکری علیه السلام بود، ولی پس از شهادت ایشان به دروغ ادعای بابیت کرد و توقیعاتی در لعن وی از سوی امام زمان علیه السلام صادر شد (ر. ک: معجم الرجال، ج۱۶، ص۳۰۹ _ ۳۱۱).
2.. در نسخۀ ما: «خمسة» آمده که درست نیست.
3.. در نسخۀ ما: «عشر» آمده که درست نیست.
4.. از عدّة الأکیاس اضافه شد.
5.. در عدّة الأکیاس: «أنه لمیثبت للحسن بن علی ولد».
6.. مراد، جناب امامزاده سیدمحمد فرزند جلیلالقدر امام هادی علیه السلام است که بسیاری گمان میکردند ایشان پس از پدر امام خواهد بود، ولی ایشان در حیات امام هادی علیه السلام درگذشتند (ر. ک: مکتب در فرایند تکامل، ص۱۳۲ و منابع یادشده در آنجا).
7.. در نسخۀ ما: «بن» آمده.
8.. درنسخۀ ما: «ابی الشوازب» یا چیزی نزدیک به آن آمده است (دربارۀ این شخصیت و جریان حضور این کنیز نزد وی ر. ک: کمال الدین، ص۴۷۴؛ مکتب در فرایند تکامل، ص۱۵۴ _ ۱۵۵).
9.. دور نیست که گزارش این شخص، صورت دگرگونشده و تغییریافتۀ برخی وقایع پس از ولادت امام زمان علیه السلام باشد؛ از جمله اینکه ایشان پس از ولادت به وسیلۀ برخی ملائک به آسمانها برده شدند و مدتی در آنجا بودند (ر. ک: کمال الدین، ص۴۲۵ و ۴۲۸ _ ۴۲۹). روشن است که معتقدان به امامت یک شخص نمیتوانند قائل به این باشند که وی مطلقاً حضور فیزیکی در دنیا ندارد و حتی با فرض اعتقاد به غیبت، باز هم این به معنای غیبت از دنیا و عدم حضور در آن نیست؛ بنابراین، گزارش یادشده در متن نمیتواند تصویر دقیقی از این اعتقاد باشد.
10.. برای این حدیث، ر.ک: المقالات و الفرق، ص۱۱۴؛ الغیبة نعمانی، ص۱۸۵(در هر دو منبع از امام رضا علیه السلام ).