نمیشود.»۱ وی سپس در ادامه به امامیه نسبت میدهد که قائل به نقصان در قرآن بودهاند: «فإنّکم تزعمون أنّ النقص کثیر حتی رویتم أنّ سورة الأحزاب أکثر من سورة البقرة».۲
المحیط همچنین به دیدگاه برخی از امامیه درباره مبنای استحقاق امامت اشاره میکند که معتقد بودند امامت در حقیقت پاداشی است که خداوند در برابر اعمال صالح امام به وی عطا کرده است: «و ذهب بعضهم إلی أنّ الإمامة تستحقّ بالطاعات لأنّها جزاء علی الأعمال و هو قول النوبختیّة من الإمامیّة و بعض المحدثین منهم.»۳ وی همچنین در ادامه این دیدگاه را اینگونه تبیین میکند: «إن الذی حکی الشیخ أبوعلی۴ عن القائلین بهذا المذهب أنّ الإمام یفعل فی کل وقت ما یستحقّ به الإمامة».۵
همچنین وی از دیدگاه دیگری نیز درباره چگونگی انتقال امامت به امام بعد اشاره میکند: «و ذهب بعض من لا تحصیل له من الإمامیّة أنّ الإمامة إذا کان یستحقها الأبناء بعد الآباء علی الطریقة التی یذهبون إلیها فهی مستحقّة کالإرث».۶
از دیگر منقولات کلامی مهم المحیط گزارش آن از کتاب الآراء و الدیانات حسن بن موسی نوبختی، از متکلمان برجسته شیعه در سده سوم و چهارم است. وی در جزء دوم المحیط (صفحه 17 و 18) از چند باب کتاب الآراء و الدیانات مطالبی را گزارش میکند که در نوع خود بسیار مهم مینماید. پیش از آن باید بگوییم که وی در این بخش به نقد دیدگاه شیعه درباره وجود نص متواتر بر هر یک از ائمه علیهم السلام میپردازد و تلاش میکند
1.. المحیط، جزء اول، ص۱۰۱ _ ۱۰۲.
2.. همان، ص۱۰۳ _ ۱۰۴. مضمون «طولانیتر بودن سورۀ احزاب از سورۀ بقره» در روایات شیعه تا آنجا که نگارنده یافته است در کتاب فضائلالقرآن حسن بن علی بن ابیحمزه بطائنی (برای وی و کتابش ر. ک: رجال النجاشی، ص۳۶ _ ۳۷، رجال الکشی، ص۵۵۲) روایت شده که از آنجا نیز به ثوابالاعمال، ص۱۱۰راه یافته است. منبع دیگر این مضمون کتاب القرائات سیاری است (ر. ک: مقالۀ «بررسی کوتاه از ستیزههای دیرین»، ص۱۴۲، پانوشت ۸. نیز برای نقد آن ر.ک: آراء حول القرآن، ص۱۰۷ _ ۱۰۸ و سلامة القرآن من التحریف، ص: ۴۹۳. برای پیشینۀ این بحث در شیعه ر. ک: اوائلالمقالات ص۸۲.
3.. المحیط، جزء اول، ص۱۲۳.نیز ر. ک: اوائلالمقالات، ص۶۴.
4.. مراد، ابوعلی جبائی است و این دیدگاه احتمالاً از کتاب المقالات وی نقل میشود. برای آگاهی بیشتر ر. ک: کتاب ماه دین، «ابوعلی الجبائی و کتاب المقالات» ش ۹۱ _ ۹۲، ص۴ _ ۱۱.
5.. المحیط، جزء اول ص۱۲۵.
6.. همان.