مقدمه

اعتکاف، عبادتی مستحب است که با نذر و امثال آن واجب می‌شود.^۱ این عمل، در ادیان گذشته نیز سابقه داشته و در منابع اسلامی فضیلت فراوانی برای آن شمرده شده است. روح این عبادت در همه ادیان، دوری از مظاهر دنیا و قرار گرفتن در مکانی محدود به منظور عبادت خالصانه پروردگار است. در چند آیه از قرآن کریم این موضوع طرح شده و بیان جزئیات آن به سنت محوّل شده است.
اعتکاف یکی از مظاهر عرفان اسلامی و زهد مشروع است که با راهنمایی معصومان، اصحاب ایشان و فقهای شیعه از تحریف و بدعت حفظ شده است. امروزه عرفان‌های ساختگی و زهدهای ظاهری گسترش یافته و گاه، لباس اسلامی می‌پوشند. در این شرایط بررسی نمادهای حقیقی عرفان و زهد اسلامی، که به تبیین جایگاه عبادت و رابطه صحیح بین خلق و خالق می‌انجامد، ضروری است. بر این اساس، هدف این نوشتار، تبیین جایگاه و فضیلت اعتکاف در اسلام است و مأموریت آن نگرشی نو به روایات این موضوع و دسته‌بندی کاربردی احادیث آن متناسب با نیاز روز است. یکی از بهره‌های مقاله حاضر، ترغیب به اعتکاف و افزایش معرفت اهالی اعتکاف درباره این عمل مهم عبادی است. ارائه نکاتی درباره پیشینه اعتکاف و بررسی تفسیری آیات اعتکاف، از دیگر فواید این نگاشته است.
تاکنون آثار خوب و متعددی درباره اعتکاف به چاپ رسیده است که برخی همانند باب‌الاعتکاف به جمع‌آوری روایات در منابع حدیثی پرداخته‌ و بعضی دیگر بُعد فقهی آن را لحاظ کرده‌اند.^۲ ویژگی نوشتار حاضر، نگاه تحلیلی به آیات و روایات و تلاش برای ارائه معارف کاربردی این موضوع است. این بررسی پس از جستوجو در منابع مکتوب و الکترونیک و گردآوری یادداشت‌های متعدد و نسبتاً جامع از آیات، احادیث و گزارش‌های تاریخی صورت گرفت. نگاهی به متون اسلامی غیرشیعی