روش‌شناسي معصومان عليهم السلام در تفسير لغوي قرآن کريم - صفحه 37

است و ودع به تخفیف صیغه اول ماضی از ثلاثی مجرد است. این واژه به دو معنا آمده است: یکی، به معنای سکون و آرامش ۱ و دیگری، به معنای ترک کردن ۲. عده‏ای می‌گویند که ودع به معنای ترک، فقط امر و مضارعش از ثلاثی مجرد در لغت عرب به کار رفته است و مصدر و ماضی اسم فاعل و اسم مفعول جز در اشعار استفاده نشده است ۳ و عرب برای افاده این معنا از واژگان ترک استفاده کرده است ۴. عده‏ای دیگر می‌گویند استفاده از آن نادر است؛ نه این که استفاده نشود ۵. گفته شده که این نوع قرائت به تخفیف بسیار شاذ است و چون پیامبر فصیح‏‏ترین مردم عرب است، چنین قرائتی از جانب ایشان به دو دلیل پذیرفته نیست و قابل خدشه است: یک در منابع اهل سنت نقل شده و دوم این که نقل به معنا در روایات زیاد بوده و ممکن است این نوع قرائت از جانب راوی باشد.
یا در باره آیه (وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ)۶، از عایشه روایت شده که پیامبر به صورت بظنین قرائت کردند. دو کلمه ضنین و ظنین از دو ریشه متفاوت هستند؛ ریشه ضنن به معنای بخل و ظنن به معنای علم و تهمت آمده است. در این که کدام قرائت صحیح است، اختلاف شده است؛ عده‏ای می‌گویند قرائت ظنین درست است؛ چرا که اگر به معنای بخل بود، باید با با متعدی می‌شد، نه با علی ۷.
نمونه دیگر، در سوره جمعه، ذیل آیه (فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ)۸ است که از امام باقر علیه السلام و امام علی علیه السلام قرائت فامضوا الی ذکر الله صادر شده است. امام می‌فرمایند سعی به معنای عدو (دویدن و هروله کردن) است و حضرت رسول صلی الله علیه وآله کراهت داشتند از این که کسی برای نماز بدود. پس این روایت با جمله حی علی الصلوة در تضاد است؛ ولی فراء در معانی القرآن می‌نویسد:
مضی، سعی، ذهاب به یک معنا هستند؛ چرا که وقتی گفته می‌شود «هو یسعی فی الارض یبتغی من فضل الله» به این معنا نیست که او به سرعت و با شدت راه‌ می‌رود؛ چرا که عده‏ای گفته‏‏اند اگر فاسعوا خوانده شود، معنای شدت را می‌رساند و در عرب سعی از مضی در بیان سرعت، معنای سریع‌تری را ارائه می‌دهد۹.
به نظر می‌رسد امام علیه السلام در مقام بیان تفسیر آیه بوده است، نه قرائت دیگر واژه؛ چون در این صورت باید قایل به تحریف قرآن شویم.

بیان ادبی واژگان

در زبان عربی، مانند هر زبان دیگر، همان طور که ماده کلمات برای دلالت بر معنا یا معناهایی وضع شده است، هیئت و ساختار کلمه‌ها، قالب‌‏های ترکیبی آنها در ضمن جمله‌ها و موقیعت

1.العین، ج۲، ص۲۲۲

2.النهایة، ج۵، ص۱۶۵

3.صحاح، ذیل ماده ودع

4.همان، ذیل همان واژه

5.تاج العروس من جواهر القاموس، ذیل واژه ودع

6.تکویر/۲۴

7.روح المعانی، ج۱۵، ص۲۶۵

8.جمعه/۹

9.معانی القرآن، ج۳، ص۱۵۶؛ الظاهر اللغویة، ص۵۹

صفحه از 66