خداوند۱ و بالا رفتن سطح معرفت و بصيرت است. بنا بر اين، با در نظر داشتن اهميت و جايگاه ويژ? دعا در ميان احاديث و ايات قرآن و همچنين با توجه به پيامدها و کارکردهاي آن، ميتوان برتر بودن آن را در ميان ساير عبادات دريافت. البته بايد عنايت داشت که دعاي حقيقي هنگامي بروز مييابد که عابد از زمينههاي مساعدي چون «عقل» و «تفکر» برخوردار باشد.
نتيجه، آن که بايد اذعان داشت مفاهيم روايات اين مجموعه هيچ گونه تضادي با در يکديگر نداشته، بلکه تفکيک موضوع هر يک از روايات، نشان از عظمت و جامعيت سخن معصوم عليهم السلام در صدور «برترينها» دارد؛ زيرا از يک سو پايههاي نخست عبادت، يعني تفکر و تعقل تحکيم شده و سپس در حيطههاي معيني برخي عبادات فضيلت داده شده‌اند؛ به عنوان مثال در عرصه علم اخلاق، زهد و به دنبال آن رعايت عفت برترين عبادت معرفي شده‌اند و در عرصه اجتماع، اداي حق مؤمن برترين شناخته شده و در عرصه امور عبادي، دعا به مفهوم عامش برترين عبادت خوانده شده است.
احادیث افضل الناس
۱. «أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله : أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبَادَةَ فَعَانَقَهَا وَ أَحَبَّهَا بِقَلْبِهِ وَ بَاشَرَهَا بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لَهَا فَهُوَ لَا یُبَالِی عَلَی مَا أَصْبَحَ مِنَ الدُّنْیَا عَلَی عُسْرٍ أَمْ عَلَی یُسْرٍ»۲.
۲. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السلام قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله : أَفَاضِلُكُمْ أَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقاً الْمُوَطَّئُونَ أَكْنَافاً الَّذِینَ یَأْلَفُونَ وَ یُؤْلَفُونَ وَ تُوَطَّأُ رِحَالُهُمْ»۳.
مورد اختلاف
عنوان «افضل الناس» به دلیل ساختار نحوی آن تنها میتواند حاکی از یک صفت یا ویژگی باشد؛ اما در این مجموعه، دو رفتار به عنوان ویژگی برترین مردم معرفی شده است و همین امر موجب تعارض نمایی میان این دو حدیث میشود.
بررسی
روشن است که تنافی میان این دو روایت، با عنایت به اختلاف موضوع یا متعلق، قابل
1.. الکافی، ج۲، ص۲۴۶، ح۶.
2.همان، ج۲، ص۸۳، ح۳.
3.همان، ج۲، ص۱۰۱، ح۱۶.
