بررسى فرم زبانى كتاب «نقض» با اشاراتى به موضوعات محتوايى آن‏ - صفحه 391

- من در شهور سنه ثلاث و ثلاثين و خمسمائه، كتابى مفرد ساخته‏ام ... . ۱
- مدّتى دراز شد كه من طالب آن نسخه بودم ميسّر نمى‏شد و خود ندانستم كه گروهى از علماى هر طايفه، به استقصاى تمام، تفحّص اوراق آن كتاب نموده‏اند و بر كلمات نيك و بدش وقوفى يافته‏اند و استبعاد و تعجّب نموده كه اصول و فروع مذاهب بر علما و فضلا پوشيده نباشد و شتم و لعن و زور و بهتان در كتب معتاد و معهود نبوده است بى دليل و الزام. ۲

3. نثر فنّى‏

پس از اين دو، دوره نثر متكلّف و فنّى پيدا شد:
قرن ششم را بايد قرن نثر فنّى ناميد. در اين دوره، انقلاب بزرگى در ايران به سبب ظهور تام و تمام نژاد آلتايى در خراسان و سپس در ايران و بلاد اسلام به وجود آمد. ۳
برخى از ويژگى‏هاى نثر فنّى، به قرار زير است:
در نثر قرن ششم مانند شعر، به استعمال صنايع و تكلّفات صورى و سجع‏هاى مكرّر و آوردن جمله‏هاى مترادف المعنى و مختلف اللفظ متوسّل گرديدند و در همان‏حال براى اظهار فضل و عربى دانى، الفاظ و كلمات تازى بى شمار به كار برده شد و شواهد شعريه از تازى و فارسى بسيار گرديد و تلميحات و استدلالات از قرآن كريم در همه آثار اين قرن پديد آمد. ۴

نشانه‏هاى نثر فنّى در كتاب «نقض»

يك. جملات طولانى‏

يكى از ويژگى‏هاى نثر فنّى، طولانى شدن جملات است كه موجبات تعقيد لفظى را فراهم مى‏آورد. در سطور آتى، جملاتى را مى‏بينيم كه بسيار طويل و به هم

1.همان، ص ۱۱۵.

2.همان، ص ۳.

3.سبك‏شناسى، بهار، ج‏۲، ص ۲۴۴.

4.همان، ص ۲۴۸.

صفحه از 398